Việt Nam: Nỗ lực phòng ngừa, giảm thiểu tác hại bạo lực trên cơ sở giới

Hoàn thiện các cơ sở pháp lý phòng, chống bạo lực giới

Tại Việt Nam, tình trạng xâm hại tình dục trẻ em và bạo lực đối với phụ nữ đã và đang là vấn đề nhức nhối trong xã hội, ảnh hưởng và thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe, tinh thần, năng suất lao động của nạn nhân. Báo cáo Điều tra quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ ở Việt Nam năm 2019 được công bố mới đây cho thấy, cứ 3 phụ nữ thì gần 2 phụ nữ (gần 63%) bị một hoặc hơn một hình thức bạo lực thể xác, tình dục, tinh thần và bạo lực kinh tế cũng như kiểm soát hành vi do chồng gây ra trong cuộc đời. Ngoài ra, báo cáo cũng ước tính bạo lực đối với phụ nữ đang gây thiệt hại về kinh tế cho Việt Nam khoảng 1,8% GDP năm 2018.

Nhằm phòng chống và giảm thiểu tác hại của bạo lực trên cơ sở giới, trong giai đoạn vừa qua, hệ thống chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước liên quan tới bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới, bạo lực gia đình ngày càng được hoàn thiện, làm cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ quan chức năng liên quan triển khai các nhiệm vụ, giải pháp bảo vệ quyền con người và bảo đảm an sinh xã hội. Các quy định của pháp luật hiện hành nêu rất rõ các biện pháp, nguyên tắc trong phòng ngừa, hỗ trợ và bảo vệ nạn nhân bị bạo lực trên cơ sở giới, bạo lực gia đình. Điều này đã được thể hiện cụ thể, rõ nét trong: Hiến pháp, Luật Bình đẳng giới, Luật Phòng chống bạo lực gia đình; Luật phòng chống mua bán người; Luật trợ giúp pháp lý… và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Đặc biệt, trước tình trạng bạo lực, xâm hại trẻ em ngày càng nghiêm trọng, gây bức xúc dư luận xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 16/5/2017 về việc tăng cường giải pháp phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống và xử lý kịp thời các vụ việc bạo lực, xâm hại trẻ em, giảm tối đa các tổn hại và bảo đảm quyền, lợi ích của trẻ em. Thủ tướng Chính phủ đã giao trách nhiệm cụ thể cho các bộ, ngành và địa phương có các can thiệp kịp thời nhằm giảm thiểu tình trạng này. Để áp dụng đúng, thống nhất một số quy định trong xét xử các vụ án liên quan tới xâm hại tình dục trẻ em, ngày 01/10/2019, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Nghị quyết đã định nghĩa cụ thể một số từ ngữ thường gặp mà chưa rõ ràng, thống nhất trong hoạt động xét xử hiện nay, tạo cơ sở pháp lý mạnh mẽ hơn để xét xử nghiêm minh, công bằng và bảo vệ, tránh làm tổn thương trẻ em dưới 18 tuổi khi bị xâm hại tình dục, tháo gỡ nhiều khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn.

Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án "Phòng ngừa và ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới giai đoạn 2016 - 2020 và tầm nhìn đến năm 2030". Từ năm 2016, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã tổ chức Tháng hành động vì bình đẳng giới, phòng chống bạo lực trên cơ sở giới từ 15/11-15/12. Hiện, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đang triển khai các hoạt động xây dựng Đề án Phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới giai đoạn 2021-2025, dự kiến trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào tháng 11/2020.

Mạng lưới dịch vụ trợ giúp, mô hình dịch hỗ trợ, can thiệp phòng ngừa và ứng phó bạo lực trên cơ sở giới từng bước được đầu tư, mở rộng cả về số lượng và chất lượng. Việc triển khai các dịch vụ, mô hình hỗ trợ, can thiệp trong phòng ngừa và ứng phó bạo lực trên cơ sở giới đã được hình thành ở các cấp, bao gồm cả các cơ sở cung cấp dịch vụ của nhà nước và tư nhân. Các hoạt động của các cơ sở, mô hình cung cấp dịch vụ bước đầu đã đạt những kết quả tích cực, các nạn nhân và người gây bạo lực được tư vấn, hỗ trợ kịp thời, không để xảy ra các vụ việc nghiêm trọng, gây mất an toàn và trật tự xã hội. Mô hình ở cộng đồng bước đầu cho thấy những chuyển biến tích cực, có sự quan tâm của cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, sự vào cuộc của các cơ quan, đoàn thể liên quan trong việc can thiệp, hỗ trợ các nạn nhân, đảm bảo an toàn và giúp họ ổn định cuộc sống.

Giai đoạn 2016 - 2020, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã lựa chọn và hỗ trợ triển khai thí điểm 8 mô hình cung cấp dịch vụ hỗ trợ nạn nhân của bạo lực trên cơ sở giới (2 mô hình do Trung ương Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam thực hiện và 6 mô hình ở các Trung tâm Công tác xã hội), nhiệm vụ cung cấp cho nạn nhân bị bạo lực trên cơ sở giới các dịch vụ thiết yếu ban đầu và các dịch vụ hỗ trợ pháp lý, y tế, văn hóa, thể dục thể thao… Đồng thời, các địa phương cũng đã triển khai thực hiện các mô hình Địa chỉ tin cậy - Nhà tạm lánh ở cộng đồng (tại 63 xã của 63 tỉnh, thành phố), mô hình Câu lạc bộ hỗ trợ phụ nữ có nguy cơ bị ép kết hôn với người nước ngoài (tại 18 tỉnh, thành phố có nhiều phụ nữ kết hôn với người nước ngoài)... Những mô hình này đã có những đóng góp nhất định trong công tác phòng ngừa và giải quyết dứt điểm các vụ việc bạo lực trên cơ sở giới, giúp cho đối tượng tái hòa nhập cộng đồng; đồng thời là kinh nghiệm thực tiễn để nhân rộng trong giai đoạn tới.

Kịp thời ứng phó với bạo lực giới trong đại dịch

Năm 2020, đại dịch Covid-19 diễn ra khiến vấn đề bất bình đẳng giới càng trở lên trầm trọng hơn, dẫn đến tỷ lệ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em tăng cao. Trong nỗ lực phòng chống đại dịch COVID-19 thời gian qua, Việt Nam đã quan tâm giải quyết các tác động tiêu cực đến đời sống người dân trong và sau đại dịch bằng các chính sách an sinh xã hội cấp bách. Những hoạt động bảo vệ trẻ em, phòng ngừa bạo lực, xâm hại tình dục, xâm hại trên môi trường mạng, tai nạn thương tích đối với trẻ em cũng được thực hiện ứng phó kịp thời trong thời gian trẻ em giãn cách xã hội tại gia đình hoặc tại các cơ sở cách ly tập trung, trong đó Chiến dịch truyền thông Trái tim xanh do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc, Quỹ Dân số Liên họp quốc, Cơ quan Liên hợp quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ phối hợp thực hiện nhằm nâng cao nhận thức về nguy cơ bạo lực đối với trẻ em và phụ nữ trong các trường hợp khẩn cấp như đại dịch COVID-19. 

Đồng thời, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng đã kịp thời có văn bản chỉ đạo các Sở Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Trung tâm Công tác xã hội, bảo trợ xã hội các địa phương đảm bảo công tác ứng trực đường dây nóng 24/7 để tiếp nhận các vụ việc để xử lý kịp thời; tăng cường công tác truyền thông nâng cao nhận thức của người dân; thông tin về các dịch vụ của Trung tâm cung cấp dịch vụ hỗ trợ nạn nhân bị bạo lực trên cơ sở giới. 

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng đã thực hiện các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức về nguy cơ gia tăng tình trạng bạo lực đối với phụ nữ khi thực hiện các biện pháp kiểm soát dịch Covid-19 trong thời gian thực hiện giãn cách xã hội toàn quốc.

Với sự hỗ trợ của Đại sứ quán Úc, thông qua 3 cơ quan Liên hợp quốc gồm: UNFPA, UNWomen, UNICEF; Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã cùng các Bộ, ngành, cơ quan, tổ chức liên quan đang triển khai Dự án "Hỗ trợ can thiệp nhằm xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em tại Việt Nam trong bối cảnh khẩn cấp của dịch Covid-19". Các hoạt động hỗ trợ tăng cường đối với nạn nhân của bạo lực đã được thực hiện tại 4 tỉnh/thành phố, gồm: Hà Nội, Quảng Ninh, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh - những nơi chịu ảnh hưởng nhiều bởi Covid-19.

Bà Naomi Kitahara, Trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam khẳng định: "Chấm dứt bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em cần phải là ưu tiên hàng đầu của tất cả mọi người. Khi giải quyết được những vấn đề này, chúng ta sẽ đảm bảo được tất cả mọi người đều là một phần của quá trình phát triển và không ai bị bỏ lại phía sau".

Việc phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em cần sự tham gia vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, các cấp, ngành và toàn xã hội. Các cơ quan tư pháp cần phải thực hiện tốt chức năng điều tra, truy tố, xét xử nghiêm các vụ án xâm hại tình dục đối với trẻ em. Bên cạnh đó, vai trò và giá trị của gia đình ngày càng trở nên đặc biệt quan trọng. Đó chính là môi trường sống đầu tiên, là nơi hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người. Mỗi thành viên trong gia đình cần được trang bị cho bản thân và giáo dục, hướng dẫn cho các thành viên khác những kiến thức, kỹ năng cơ bản trong việc nhận diện, phòng, chống các hành vi xâm hại, bạo lực...