Ngày Tết Hàn thực 3/3 âm lịch và bài văn khấn tết

Bánh trôi và bánh chay.

Nguồn gốc của Tết Hàn thực

Theo nghĩa chữ Hán "hàn" là lạnh, "thực " là ăn; " Tết Hàn thực" là tết ăn đồ nguội. Phong tục cổ truyền này có nguồn gốc từ Trung Quốc theo một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời. Chuyện kể rằng vào thời Xuân Thu (770-221) trước công nguyên, các nước thôn tính lẫn nhau, thái tử Trùng Nhĩ nhà Tấn phải chạy lánh nạn khắp nơi, hết chạy sang nước Địch lại trốn sang nước Vệ, nước Tề, nước Sở. Theo hầu thái tử có người tôi trung thành tận tuỵ là Giới Tử Thôi. Trong suốt 19 năm lận đận, gian nan, có lúc hết lương ăn, Giới Tử Thôi cắt thịt đùi  mình nấu cho chủ công ăn. Trùng Nhĩ ăn xong hỏi ra mới biết, lòng cảm phục vô cùng.

Tuy nhiên khi thành sự, Trùng Nhĩ phục quốc lên vua tức Tấn Văn Công. Tấn Văn Công phong thưởng cho những người có công rất hậu nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi là người công đầu giúp mình trong khó khăn hoạn nạn.

Bánh trôi, bánh chay với nhiều màu sắc được chế biến từ các loại rau, củ, quả 

Thấy mọi người được ân huệ, còn mình thì bị bỏ quên, Giới Tử Thôi không oán giận gì, cho rằng đó là nghĩa vụ của bầy tôi, nhưng cũng tủi phận về nhà dắt mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn (có tài liệu viết núi Miên Sơn). Hai mẹ con sống yên phận trong rừng, không mơ giàu sang phú quý.

Mãi sau Vua Tấn nhớ ra, cho tìm Giới Tử Thôi nhưng không thấy. Vua cho người vào Điền Sơn tìm không được, đoán biết Tử Thôi còn ở trong đó bèn sai đốt rừng để buộc Tử Thôi phải ra. Không ngờ Tử Thôi quyết chí không ra, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Vua thương xót, cho lập miếu thờ trên núi và phong cả khu rừng đó làm tự điền. Hôm Tử Thôi bị đốt cháy là ngày 5 tháng 3 âm lịch. Về sau người ta lấy ngày 3 tháng 3 cho tiện. Người quanh vùng thương xót Tử Thôi bậc trung thần, cứ mỗi năm đến ngày ấy kiêng đốt lửa 3 ngày, ăn toàn đồ nguội, ngay cả cỗ cúng cũng làm từ hôm trước.         
 

Tết Hàn thực của người Việt Nam

Do giao lưu văn hoá lâu đời với Trung Hoa nên người Việt ảnh hưởng Tết Hàn thực. Nhưng ở nước ta tết Hàn thực không phải để tưởng nhớ đến Tử Thôi mà mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc. ngày ấy các gia đình làm bánh trôi bánh chay cúng ông bà, tổ tiên và không kiêng đốt lửa. Cũng trong dịp này nhiều nơi làm bánh trôi bánh chay cúng thần hoàng. Làng Hát Môn (PhúcThọ - Hà Tây) có lệ dâng bánh trôi lễ Hai Bà Trưng ngày 6 tháng 3, theo một truyền thuyết linh dị: Khi Hai bà thua trận từ Cấm Khê chạy về Hát Môn là nơi phất cờ khởi nghĩa, Hai Bà bị thương ở cổ, còn ăn được bánh trôi của bà Hàng mời rồi theo lời chỉ dẫn của Bà Hàng (Bà Hàng chính là Tiên hiện đón Hai Bà về Trời) để gieo mình xuống dòng sông Hát tuẫn tiết. Hoặc hơn nữa, ngày giỗ Tổ Hùng Vương 10 tháng 3 hàng năm lễ hội cũng dâng cúng bánh trôi. Trong  hội Phủ Giầy  tháng 3 lễ Mẫu cũng thấy cúng bánh trôi.

Như thế rõ ràng Tết Hàn thực của ta mang màu sắc dân tộc riêng, trường tồn trong quá trình dựng nước và giữ nước. Hai thứ bánh trôi và chay đều làm từ bột gạo nếp thơm. Bánh trôi nặn viên nhỏ, ngoài trắng, trong nhân đường đỏ, thả luộc trong nồi nước sôi, khi bánh nổi lên mặt nước vớt ra vừa chín tới. Hồ Xuân Hương từng viết :Thân em vừa trắng lại vừa tròn. Bẩy nổi ba chìm với nước non.

Còn bánh chay thì tròn dẹt, không nhân, hoặc nhân đậu xanh, đặt trong đĩa, bát nhỏ, khi ăn đổ nước đường lên trên. Ngày nay, trong tết Hàn thực về mọi vùng quê đều thấy tết bánh trôi, bánh chay. Còn ở thị thành, ngày xuân đi du ngoạn, khách cũng được hưởng hương vị bánh trôi, bánh chay từ các quán hàng. Giữa thủ đô Hà Nội, trong những phố cổ du khách có dịp được tận hưởng hương vị  bánh trôi bánh chay mà tưởng đến chuyện xưa nhiều điều thú vị.

Tết Hàn Thực, khấn thế nào cho đúng?

Chuẩn bị mâm lễ để cúng Tết Hàn Thực:Lễ cúng gồm: Hương, hoa, trầu cau và 5 (hoặc 3 bát) bánh trôi, 5 (hoặc 3 bát) bánh chay dâng lên bàn thờ. 

Văn khấn Tết Hàn Thực ngày 3 tháng 3:

Na mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Kính lạy: - Hoàng thiên hậu Thổ chư vị Tôn thần. 
- Ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
- Tổ tiên, Hiển khảo, HIển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ tỷ).
Hôm nay là ngày…
Gặp tiết Hàn Thực, tín chủ con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị tôn thần, nhớ đức cù lao tiên tổ, mỗi niệm không quên. Do đó chúng con sắm sanh lễ vật, sửa sang hương đăng, trần thiết trà quả dâng lên trước án. 
Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương. 
Ngài Bản xứ thần linh Thổ địa. 
Ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. 
Cúi xin giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật. 
Chúng con kính mời các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại trong họ, cúi xin thương xót con cháu giáng về linh sàng, chứng giáng tâm thành thụ hưởng lễ vật. 
Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh, tiền chủ, hậu chủ ở trong nhà này, đất này, đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết hưởng vinh quang thịnh vượng. 
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám. 
Cẩn cáo