Tiền lương tối thiểu và an sinh xã hội: phải bảo đảm mức sống tối thiểu

Phát biểu tại tọa đàm, TS. Đặng Đức Anh, Ban phân tích dự báo, Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế xã hội Quốc gia đánh giá, chính sách tiền lương của Việt Nam sau nhiều lần cải cách đã từng bước đổi mới theo thị trường, tách dần tiền lương khu vực sản xuất kinh doanh với khu vực hành chính nhà nước và khu vực sự nghiệp cung cấp dịch vụ công.

Đồng thời mở rộng và làm rõ trách nhiệm, quyền tự chủ của doanh nghiệp (DN) trong việc xếp lương, trả lương gắn với năng suất lao động. Nhờ vậy mà tiền lương và thu nhập của người làm công ăn lương có xu hướng tăng từ 10-20%/năm.

Quang cảnh Hội thảo

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, chính sách tiền lương của nhà nước ở các khu vực còn chậm đổi mới, không theo kịp cơ chế thị trường, thiếu công bằng và chưa tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế. Hiện nay ở nước ta chỉ có một luật DN chung nhưng lại có tới 3 cơ chế phân phối tiền lương khác nhau giữa các loại hình DN là cty TNHH một thành viên nhà nước, DN FDI và DN tư nhân.

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội cho biết, việc điều chỉnh lương tối thiểu có thể sẽ ảnh hưởng rất lớn đến bảo đảm an sinh xã hội, đặc biệt việc giảm, trốn đóng bảo hiểm xã hội có thể sẽ tăng cao.

Bà phân tích, ảnh hưởng trước hết là đến tổng cầu việc làm, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp dệt may, da giày. Theo tính toán của VCCI, nếu chi phí lao động tăng lên 1% thì cầu lao động giảm đi 0,175%.

Việc điều chỉnh cũng ảnh hưởng đến bảo đảm an sinh xã hội cho người lao động. Nếu tuân thủ các quy định của Việt Nam, tỷ lệ người chủ sử dụng lao động phải đóng cho các khoản an sinh xã hội rất cao, gần 31% và căn cứ đóng là mức tiền lương thực lĩnh. Do vậy, các doanh nghiệp sẽ trốn đóng bảo hiểm xã hội và các khoản chi khác để bù vào các khoản chi phí phát sinh có liên quan đến lao động.

“Theo tính toán của VCCI, nếu tăng tiền lương tối thiểu thực tế lên 3% thì sẽ có khoảng 10.000 lao động bị giảm đóng/trốn đóng bảo hiểm xã hội trong ngắn hạn và khoảng 30.000 lao động khác bị giảm đóng trong dài hạn. Các lao động này sẽ phải chuyển sang lao động phi chính thức, không tham gia bảo hiểm xã hội hoặc nếu không sẽ mất việc làm” – bà Hương cho biết.

Bênh cạnh đó, VCCI dự báo, nếu doanh nghiệp không bù đắp được chi phí sử dụng lao động tăng lên do chính sách điều chỉnh tiền lương tối thiểu thì nếu tăng 3%, tỷ lệ doanh nghiệp không có lợi nhuận sẽ tăng thêm 0,9% và nếu tăng 5% thì tỷ lệ này sẽ tăng thêm 1,7%....

Đánh giá về hệ thống tiền lương hiện nay, các chuyên gia cho biết, trên thực tế đang tồn tại nghịch lý tiền lương “chết đói” nhưng hầu hết công chức đều sống đàng hoàng. Tiền lương rất thấp nhưng để vào được biên chế lại cực kỳ khó, tiền lương không đủ sống nhưng khi đến tuổi rất nhiều người vẫn không muốn về hưu. Nguyên do là thu nhập ngoài lương rất lớn, nhiều khoản thu nhập chưa đưa vào lương như xe cộ, nhà ở, điện thoại…và lợi thế không phải vật chất như cơ hội học tập, uy tín..

“Tiền lương của cán bộ công chức, viên chức rất thấp và thấp hơn khu vực sản xuất kinh doanh, chưa đảm bảo cho họ sống chủ yếu bằng tiền lương, thu nhập ngoài lương lớn…Đây cũng là nguyên nhân của tiêu cực, tham nhũng. Ngoài ra, thu nhập ngoài lương từ biếu xén, xin – cho, ăn chia, tạo "sân sau", nhất là ở các ngành và vị trí gắn với con dấu và chữ ký đang có xu hướng gia tăng...”, ông Anh nhấn mạnh.

Chủ động nguồn cho điều chỉnh lương là một giải pháp có vai trò quan trọng

Bàn về giải pháp, theo các chuyên gia, cần sớm có bước đột phá trong vấn đề tiền lương, nếu chỉ loay hoay tìm cách thiết kế lại hệ thống tiền lương thì không có lối ra. Chúng ta cần đi vào những vấn đề gốc rễ từ cả hai phía: Phía những vấn đề của bản thân hệ thống tiền lương công chức nhà nước và cả phía những vấn đề vượt tầm của hệ thống tiền lương công chức nhà nước nhưng lại liên quan mật thiết, thậm chí là quyết định đến sự thành bại của công cuộc cải cách tiền lương.

Bên cạnh đó, từ lâu tinh giản biên chế được đặt ra như một yêu cầu cấp bách nhưng càng hô hào, càng thực hiện thì bộ máy càng phình to, cồng kềnh hơn. Do đó, cần phải thực hiện quyết liệt và hiệu quả việc tinh giản biên chế bộ máy nhà nước.

Mặt khác, theo TS. Đặng Đức Anh, chủ động nguồn cho điều chỉnh lương là một giải pháp có vai trò quan trọng nhằm tập trung mọi nguồn thu (phí, lệ phí, học phí, viện phí…) vào ngân sách nhà nước, để vừa tạo nguồn vừa phòng chống tham nhũng.

Ở một góc độ khác các chuyên gia cho rằng, việc tăng tiền lương tối thiểu cũng có tác dụng kích thích tăng trưởng kinh tế, tăng việc làm trong tương lai. Tăng tiền lương sẽ có tác dụng kích thích tăng chi tiêu của dân cư, do vậy sẽ kích thích tăng tổng cầu về hàng hoá, dịch vụ. Đặc biệt, việc tăng tiền lương của nhóm người có thu nhập thấp sẽ có tác động làm tăng tổng cầu về hàng hoá và dịch vụ có hàm lượng lao động cao...