Thực phẩm chức năng: Quản lý không theo kịp đà tăng trưởng

Phát triển tự phát, tràn lan và thiếu minh bạch

Thống kê của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam cho biết, thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam trong những năm qua đã có mức tăng trưởng mạnh mẽ. Nếu như năm 2000 mới chỉ có khoảng 60 sản phẩm thực phẩm chức năng của 15 cơ sở nhập khẩu vào Việt Nam thì đến nay cả nước đã có tới 3.600 doanh nghiệp tham gia sản xuất và kinh doanh với khoảng 6.800 sản phẩm đang lưu hành.

Còn theo số liệu từ Bộ Y tế, số sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường tăng nhanh theo từng năm. Nếu năm 2014 chỉ có 1.062 sản phẩm mới đăng ký thì 1 năm sau đã tăng gấp 10 lần và năm 2016 cũng có số lượng đăng ký mới tương tự như 2015.

Tuy nhiên, do chưa có những quy định, chế tài cụ thể, trong khi công tác quản lý còn nhiều hạn chế nên việc sản xuất, phân phối thực phẩm chức năng phát triển một cách tự phát, tràn lan và thiếu minh bạch. Kéo theo đó là tình trạng sản xuất thực phẩm chức năng giả; Sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng không đúng chất lượng đã công bố; Quảng cáo thực phẩm chức năng sai sự thật, cường điệu hóa công dụng của sản phẩm; Sản xuất thực phẩm chức năng không đảm bảo vệ sinh…

Tại buổi tọa đàm, GS Nguyễn Lân Dũng- Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam cho biết, trên thế giới, thực phẩm chức năng có những tên chuyên biệt rõ ràng như thực phẩm cho sức khoẻ, thực phẩm y tế, thực phẩm chuyên biệt, thực phẩm thuốc… Ở Việt Nam, sản phẩm chúng ta đang dùng là thực phẩm thuốc cho sức khoẻ và có sự giao thoa giữa khái niệm thức ăn và thuốc. Nó không nặng về dinh dưỡng toàn diện như thức ăn mà chỉ bổ sung vi chất nào đó cho cơ thể như vitamin và khoáng chất, chất xơ, bổ sung các chất dinh dưỡng đặc biệt khác, thực phẩm giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường tiêu hoá… Về khía cạnh này thì thực phẩm này rất quý và rất cần cho người Việt Nam nhất là trong bối cảnh công nghiệp hoá như hiện nay, thực phẩm chức năng sẽ có tác dụng hỗ trợ tốt cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, việc phát triển thái quá của thị trường này thời gian qua là một thực trạng đáng báo động. 

Còn GS. TS Nguyễn Huy Quang, Vụ trưởng Vụ pháp chế, Bộ Y tế  khẳng định, thực phẩm chức năng không có công dụng hỗ trợ điều trị. Bởi theo định nghĩa được Bộ Y tế công nhận, thực phẩm chức năng chỉ có tác dụng “tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ bệnh tật”. Cũng theo ông Quang, hiện nay nhiều doanh nghiệp đang lợi dụng Thực phẩm bảo vệ sức khỏe với danh nghĩa thực phẩm hỗ trợ điều trị để bán hàng với giá trên trời, cung cấp thông tin sai lệch, lừa đảo người tiêu dùng... do đó, loại thực phẩm chức năng này cần phải được quản lý chặt chẽ.

Cơ quan chức năng kiểm tra lô thực phẩm chức năng giả bị bắt giữ

Đồng quan điểm trên, Bác sỹ, Luật gia Phạm Hưng Củng - Tổng Thư ký Hiệp hội Thực phẩm chức năng cũng cho rằng, hiện nay có hơn 90% các công ty kinh doanh bán hàng đa cấp bán thực phẩm thức năng, điều đó khiến thực phẩm chức năng bị vạ lây, chính vì lẽ đó, chúng ta nhất định cần tìm ra kẽ hở, góp ý đề xuất sửa đổi khung pháp lý về quản lý sản phẩm này để ngăn chặn các kẽ hở, góp phần quản lý tốt hơn, không để thực phẩm chức năng đi ngoài luồng quản lý của Nhà nước. Trước xu thế thương mại hóa thực phẩm chức năng đang tăng mạnh, cần xem xét quy định về giá, không để bị đẩy lên quá mức

Cần có Nghị định để quản lý chặt chẽ hơn

Theo ông Nguyễn Huy Quang, năm 2010, Quốc hội đã thông qua Luật về ATTP trong đó có quy định liên quan đến thực phẩm chức năng, cho thấy vai trò của thực phẩm chức năng là rất quan trọng. Ông Huy cho rằng, hiện nay Việt Nam cũng đã có một số quy định liên quan đến sản phẩm thực phẩm. Cụ thể, năm 2014, khi được Chính phủ giao thực hiện Bộ Y tế đã ban hành Thông tư 43 về quản lý thực phẩm chức năng. Thông tư này quy định nhiều vấn đề về ATTP, tuy nhiên vẫn còn một số bất cập nảy sinh với quy định mới của Luật Đầu tư. Bởi vậy, Bộ Y tế dự kiến sẽ trình Chính phủ để Chính phủ ban hành Nghị định.

Theo GS.TS Trịnh Quân Huấn - Nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, Luật Vệ sinh an toàn thực phẩm ra đời từ năm 2011 đáng lẽ phải có nhiều văn bản nghị định phải ra rồi ví dụ như về quản lý thực phẩm chức năng quản lý thực phẩm biến đổi gen và quản lý phụ gia thực phẩm… Nhưng sau đó chỉ có Thông tư 43 về quản lý thực phẩm nói chung, dẫn đến việc giám sát các hoạt động sản xuất, bảo quản thực phẩm chức năng chưa được chặt chẽ. GS. TS Trịnh Quân Huấn cho rằng ít nhất phải có 3 nghị định ra đời, nhưng hiện nay chưa có nghị định nào cả, do đó, khi có những vấn đề vượt thẩm quyền của Bộ Y tế thì Bộ Y tế không giải quyết được. “Bởi vậy, rất cần thiết phải xây dựng nghị định”- ông Huấn nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, GS Nguyễn Lân Dũng cũng cho rằng, là rất cần có nghị định bởi vì đây là sản phẩm liên quan tới con người. Đứng ở vai trò một doanh nghiệp, ông Nguyễn Phương Sơn, Trưởng Bộ phận Quan hệ Chính phủ và Trách nhiệm xã hội công ty TNHH Amway Việt Nam cho rằng: Chúng tôi đánh giá thị trường thực phẩm chức năng còn dư địa phát triển. Về hành lang pháp lý hiện tại mới có Thông tư 43 thì chưa đủ mà cần có nghị định và cần có những đóng góp ý từ các bên cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người tiêu dùng và phải đảm bảo không phân biệt đối xử. Đồng thời, khi xây dựng nghị định cơ quan chức năng cần quan tâm tới những ý kiến phản hồi từ phía doanh nghiệp…