Sử dụng huyết tương của người mắc Covid-19 đã hồi phục cho người mới mắc: Nhiều chứng cứ khoa học

Khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới

Với chuyên đề “Regulatory considerations on authorization of the use of convalescent plasma (PC) to address the Covid-19 emergency”, WHO muốn đưa ra các khuyến cáo nhằm đảm bảo an toàn cho người hiến máu, cho người bệnh và cả nhân viên y tế tham gia vào quá trình hiến máu, bào chế và sử dụng sản phẩm máu một cách an toàn và chất lượng. Đồng thời, WHO cũng đưa ra những khuyến cáo để tạo thuận lợi cho việc sản xuất thêm các bằng chứng khoa học có chất lượng cho việc sử dụng sản phẩm này trong các tình huống dịch bệnh.

WHO cho biết, từ thế kỷ trước, giải pháp tạo ra miễn dịch thụ động đã được áp dụng để phòng ngừa và điều trị một số bệnh truyền nhiễm ở người. Huyết thanh của bệnh nhân ở giai đoạn phục hồi là lựa chọn điều trị cho bệnh Sốt xuất huyết Argentine (Argentine hemorrhagic fever - AHF). Ngoài ra, tạo miễn dịch thụ động còn được sử dụng trong các đợt bùng phát dịch bệnh Ebola ở Châu Phi và cả trong các vụ dịch SARS và MERS, vì không có một lựa chọn điều trị nào khác.

Theo số liệu thống kê của trang worldometers.info, cập nhật đến 6 giờ sáng 8/8 (giờ Việt Nam), tổng số ca nhiễm virus Corona chủng mới (SARS-CoV-2) gây bệnh viêm đường hô hấp cấp (Covid-19) trên toàn cầu là 19.499.947 ca, trong đó có 722.455 người thiệt mạng. Dịch bệnh đến nay xuất hiện và lây lan ở 213 quốc gia và vùng lãnh thổ. Các nước cũng ghi nhận 12.526.730 bệnh nhân được điều trị khỏi, số ca nguy kịch giảm còn 64.934 ca và 6.250.762 ca đang điều trị tích cực.

Và tính đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có biện pháp điều trị căn nguyên hoặc vắc-xin nào được phê duyệt đối với Covid-19. Phương pháp điều trị hiện tại vẫn là hỗ trợ chăm sóc và theo dõi nếu bệnh nhẹ và sử dụng liệu pháp oxy và thở máy đối với các trường hợp diễn tiến nặng.

Giải pháp điều trị bằng huyết thanh đã thành công trong quá khứ để điều trị một số bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn và vi-rút ở những giai đoạn mà quả điều trị của chúng chưa được chứng minh. Đây là phương pháp điều trị được lựa chọn trong nhiễm vi-rút Junin (gây ra sốt xuất huyết Arghentina - AHF) và trong các đợt bùng phát dịch Ebola.

Riêng đối với Covid-19, kinh nghiệm về việc sử dụng giải pháp điều trị này vẫn còn rất hạn chế, nhưng những kết quả sơ bộ ban đầu cho thấy tiềm năng hữu ích của giải pháp này. Hiện nay, một số thử nghiệm lâm sàng có kiểm soát đang được tiến hành nhằm giúp thu thập các bằng chứng khoa học để xác nhận sự an toàn và hiệu quả của giải pháp can thiệp điều trị này. 

Trong bối cảnh này, các khuyến nghị về sử dụng giải pháp này phải nằm trong khuôn khổ pháp luật của mỗi quốc gia. Hơn nữa, còn có những thách thức đối với việc thu thập, xử lý và phân phối huyết tương từ những người ở giai đoạn hồi phục để đáp ứng các nhu cầu lâm sàng có tiềm năng. Hiện đã có một số hướng dẫn đã được công bố về việc thu thập và sử dụng huyết tương từ người bệnh ở giai đoạn hồi phục trong các trường hợp bệnh truyền nhiễm, dịch Ebola và ngay cả dịch Covid-19.

Các loại sản phẩm của máu khác nhau có thể sử dụng (convalescent blood products) để tạo ra miễn dịch thụ động nhân tạo bao gồm: máu toàn phần giai đoạn hồi phục (CWB: convalescent whole blood), huyết tương giai đoạn hồi phục (CP: convalescent plasma), hoặc huyết thanh giai đoạn hồi phục (CS: convalescent serum); Globulin miễn dịch ở người tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp (Ig); Ig người cao hơn; và kháng thể đa dòng hoặc đơn dòng.

Huyết tương của người nhiễm Covid-19 giai đoạn hồi phục đã được xác định là một liệu pháp thử nghiệm để điều trị Covid-19, hiện các công trình nghiên cứu lâm sàng khác nhau đang được tiến hành. Từ quan điểm đạo đức, việc tiến hành nghiên cứu về các phương pháp điều trị Covid-19 càng nhanh càng tốt để sớm có các bằng chứng khoa học cần thiết để ứng phó với đại dịch. 

Tại một số nước, dựa trên kinh nghiệm về các giải pháp cho các trường hợp khẩn cấp trước đó và phù hợp với các hướng dẫn về đạo đức có liên quan, đã biện minh cho việc sử dụng huyết tương điều trị Covid-19 như là một biện pháp can thiệp đã được chứng minh hiệu quả trong các tình huống đặc biệt và dưới sự giám sát sử dụng các biện pháp can thiệp khẩn cấp mà không cần đăng ký và nghiên cứu khẩn cấp (MEURI: monitored emergency use of unregistered and investigational interventions).

Theo WHO, việc sử dụng theo kinh nghiệm huyết tương của người đã nhiễm Covid-19 ở giai đoạn hồi phục để điều trị cho người mới bị nhiễm Covid-19 không được xem là một phương pháp điều trị thường quy, có rất ít chứng cứ khoa học về tính hữu dụng của giải pháp này. WHO khuyến cáo khi quyết định sử dụng các giải pháp theo kinh nghiệm như vậy đòi hỏi phải tuân thủ các quy trình kỹ thuật đã được phê duyệt nhằm đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức.

Hơn nữa, cần đánh giá chi tiết giữa rủi ro và lợi ích của giải pháp này, đảm bảo có đủ năng lực để chiết tách các sản phẩm của máu, xử lý, lưu trữ và quản lý sử dụng một cách an toàn và đảm bảo chất lượng.

Bằng chứng khoa học

Ngày 4/6/2020, nhóm đánh giá của Thư viện Cochrane đã tìm các cơ sở dữ liệu y tế về nghiên cứu lâm sàng liên quan đến điều trị bằng huyết tương của người đã nhiễm Covid-19 ở giai đoạn hồi phục (huyết tương hồi phục) hoặc globulin miễn dịch cho những người bị Covid-19. Các công trình nghiên cứu có thể được tiến hành ở mọi nơi trên thế giới và bao gồm những người tham gia ở mọi lứa tuổi, mọi giới tính, dân tộc, bị mắc bệnh Covid-19ở mức độ nhẹ, trung bình hoặc nặng.

Kết quả cho thấy: Có 20 nghiên cứu đã hoàn thành với 5443 người tham gia; trong dó 5211 người tham gia được nhận huyết tương hồi phục. Nhóm đánh giá chỉ tìm thấy 01 thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng (RCT) 103 người tham gia; trong đó có 52 người tham gia được nhận huyết tương hồi phục. Nhóm đánh giá cũng tìm thấy 03 nghiên cứu không ngẫu nhiên có đối chứng về can thiệp (controlled NRSIs) với 236 người tham gia; trong đó có 55 người tham gia nhận huyết tương hồi phục. 16 nghiên cứu còn lại (với 5201 người tham gia) không ngẫu nhiên và không bao gồm nhóm chứng (non-controlled NRSIs) nhưng cung cấp thông tin về tác dụng không mong muốn của huyết tương hồi phục.

Để đánh giá xem huyết tương hồi phục có phải là phương pháp điều trị hiệu quả đối với bệnh nhân Covid-19 hay không, nhóm đánh giá chọn kết quả từ 01 công trình RCT và 03 NRSIs được kiểm soát. Các nhóm đối chứng được chăm sóc tiêu chuẩn tại thời điểm điều trị mà không có huyết tương hồi phục. Không có đủ bằng chứng để xác định có hay không huyết tương hồi phục ảnh hưởng đến nguy cơ tử vong do bất kỳ nguyên nhân nào ở thời điểm xuất viện, về thời gian tử vong, hoặc nhu cầu cần hỗ trợ giúp thở.

Để đánh giá xem huyết tương hồi phục có gây ra các tác dụng không mong muốn hay không, nhóm đánh giá dựa trên 16 công trình NRSIs không được kiểm soát (5201 người tham gia). Nhóm đánh giá đã xác định được một số tác dụng không mong muốn nghiêm trọng, có thể liên quan đến huyết tương hồi phục, bao gồm tử vong, phản ứng dị ứng hoặc biến chứng suy hô hấp. Nhóm đánh giá không chắc liệu huyết tương hồi phục có ảnh hưởng đến các sự cố không mong muốn nghiêm trọng này hay không.

Nhóm đánh giá hiệu quả của việc sử dụng theo kinh nghiệm huyết tương của người đã nhiễm Covid-19 ở giai đoạn hồi phục để điều trị cho người mới bị nhiễm Covid-19 đã kết luận như sau: “Chúng tôi rất không chắc chắn để khẳng định liệu huyết tương từ những người đã khỏi Covid-19 có phải là phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh nhân Covid-19 hay không. Chúng tôi rất không chắc chắn liệu huyết tương hồi phục có ảnh hưởng đến các tác hại nghiêm trọng hay không. Những phát hiện này có thể liên quan đến sự tiến triển tự nhiên của bệnh, các phương pháp điều trị khác mà những người tham gia nhận được hoặc do huyết tương phục hồi gây ra.”

Nhóm đánh giá của Thư viện Cochrane cho biết hiện nay đã có 98 công trình nghiên cứu đang diễn ra nhằm đánh giá hiệu quả của huyết tương phục hồi và globulin miễn dịch, trong đó, có 50 công trình nghiên cứu được phân loại là nghiên cứu ngẫu nhiên. Đây là bản cập nhật đánh giá đầu tiên, kết quả đánh giá sẽ tiếp tục được cập nhật từ các nghiên cứu đã hoàn thành trong thời gian sắp tới