Ở nơi một lòng thành kính với thiên nhiên

Yêu rừng…

Người T’ré là một nhánh của người Xê Đăng sống quần cư dưới chân núi Ngọc Linh hùng vỹ thuộc huyện Đắk Glei (Kon Tum). Trong tâm thức của lớp trẻ thì đã nhen nhóm nhiều sự biến chuyển trong nhận thức và các phong tục sinh hoạt nhưng kí ức và thói quen của người già ở vùng đất này thì vẫn cứ như thuở hồng hoang vậy.

Đêm ấy, khi mặt trời lặn xuống chân núi phía cuối xã Xốp (huyện Đắk Glei), ông Y Thung chỉ cánh tay về phía rừng già; rừng chính là cái bao tải khổng lồ để bao bọc cuộc sống những người dân T’ré này đấy. Muốn được vài cây gỗ tạp để cất nhà phải xin mãi mới được. Các buổi hành lễ xin gỗ phải diễn ra trang nghiêm trước hàng trăm người của buôn làng T’ré. Những kẻ xấu sẽ không được vào rừng lấy gỗ, như thế là sẽ khiến cho cây rừng không tốt tươi lên được. “Rừng cũng như sinh thể người ấy, nếu để kẻ xấu bụng vào lấy gỗ, những cái cây tủi thân sẽ không chịu mọc lên nữa. Thế nên những ai không tốt khi xin gỗ phải nhờ người tốt vào rừng đốn cho đấy. Mà tuyệt đối chỉ được đốn các nhánh cây thôi chứ không được đốn cả cây”. Thể hiện tình cảm và niềm tin với những cánh rừng này, người T’ré lâu lâu lại vào ngủ trong rừng vài đêm.

                                                     Từ bé các em bé T'ré đã yêu rừng 

Người T’ré còn truyền kể nhau một loại rau độc đáo mà ăn vào dinh dưỡng rất nhiều. Có nhiều khi, một số người trong các buôn làng đi hái được nhiều mang ra bán, những người dưới xuôi rất thích. Ăn loại rau đặc biệt này, những đứa con được sinh ra cứ lớn vù vù mà chẳng cần phải mua thêm sữa từ các hàng quán khác đâu”. Để có thức ăn cho những người phụ nữ sau khi sinh, những người chồng còn đi săn heo rừng, cắt nhỏ, ướp với một loại lá cây rừng mà chỉ những người T’ré truyền tụng cho nhau sau đó nướng lên và treo lên gác bếp.

 Những nguyên tắc đẹp

  Ông Nguyễn Văn Hòa, người có nhiều năm nghiên cứu về văn hóa các tộc người ở Tây Nguyên cho biết; cộng đồng người T’ré sống quần cư ở huyện Đắk Glei nói riêng và cả Tây Nguyên nói chung còn rất nhiều nguyên tắc kì bí nhưng rất nghĩa tình, thể hiện đậm nét Tây Nguyên. Những nguyên tắc này khiến cho nhiều người đến đây cũng phải cảm động. Có nhiều đoàn nghiên cứu đến Đắk Glei còn rất ngỡ ngàng với những nguyên tắc này tuy nhiên đáng buồn là nó đang có nguy cơ mai một. Chiều muộn một ngày đông, trong nhà chỉ còn mỗi ngô và mỳ vì suốt nhiều ngày nay ba bố con ông Y Nâm không săn được con heo rừng nào không phải vì họ không gặp mà gặp nhưng không bắt. Ông Y Nâm bảo; hầu như đón Tết chúng tôi tự đi săn những con thú không phải quý hiếm, không phải loại thú cấm về ăn như heo rừng, con sóc, con dúi. Suốt tuần lễ qua, cả nhà tôi đi “nằm rừng” để săn. Đêm nào cũng thấy hàng chục con sóc, con heo chạy qua nhưng chúng đều đang có thai nên không ai dám đụng đến.

 Đó là nguyên tắc truyền đời rồi. Nếu ai bắn hạ những con thú mang thai thì còn ác hơn cả những con hổ, con beo từ những ngày đến đây lập buôn nữa đấy”. Dẫu đói đến mấy, dẫu chỉ ăn củ mỳ với muối trắng nhưng không bao giờ người T’ré săn thú đang mang thai. Cách nhà ông Y Nâm không xa, ông Y Hiu cũng vậy; đã gần đến Tết nhưng trong nhà ông vẫn chưa săn được bất kỳ một con thú nào. Ông Hiu bảo; thèm thịt và lo Tết này không có thịt lắm nhưng chúng tôi đã thả rất nhiều con sóc ra khi chúng dính bẫy đấy vì trong bụng chúng đều có con cả.

                                                Những bản làng bình yên

 Tìm đến văn minh

  Vài năm trở lại đây khi các trạm y tế tuyển xã ở Kon Tum đi vào hoạt động, nhiều y sỹ vào tận các buôn vận động nên nhiều người trẻ đã ra trung tâm y tế để sinh đẻ chứ không lầm lũi vào rừng sâu sinh con nữa. Những luật lệ tốt đẹp thì người già vẫn giữ. Nhưng cũng có nhiều người được tiếp cận cách sống văn minh nên họ đã bắt đầu thay đổi ý định. Ông Đinh Rươn, một người có vốn hiểu biết khá nhất ở Đắk Glei bộc bạch; Ồ, cái cách sống của người Kinh dưới xuôi hay lắm. Điện sáng trưng, làm ruộng lại có máy cày nữa. Nhìn thích lắm nên tôi đã cố mày mò học đấy. Giờ nhiều buôn làng người T’ré rành làm lúa nước nữa rồi. Mà thực ra, cây lúa nước ở đây đã có từ nhiều năm lắm rồi có điều trải qua nhiều biến cố nên người ta không mặn mà mấy. Giống lúa nước được mang về trồng đầu tiên tại xã Mường Hoong sâu trong núi Ngọc Linh. Không chỉ trồng lúa mà rất nhiều gia đình người T’ré còn xây nhà kiên cố bằng gạch giống người Kinh.