Những hiện vật ghi dấu ấn lịch sử

Bản Tuyên ngôn Độc lập - Áng văn lập quốc vĩ đại

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam là nơi lưu giữ nhiều hiện vật đặc biệt, gắn liền với Ngày Độc lập 2/9/1945, trong đó có bản Tuyên ngôn Độc lập.

Ngày 28/8/1945, trên căn gác 2 của ngôi nhà 48 Hàng Ngang (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh bắt đầu dự thảo bản Tuyên ngôn Độc lập. Hồi ức của đồng chí Võ Nguyên Giáp viết: “Trong căn nhà nhỏ, thiếu ánh sáng của ngôi nhà sâu thẳm nằm giữa một trong ba mươi sáu phố phường cổ kính của Hà Nội, Bác ngồi làm việc, khi thì viết, khi thì đánh máy. Những người giúp việc trong gia đình không biết ông cụ có cặp mắt sáng, chiếc áo nâu bạc thường để hở khuy ngực, hay hút thuốc lá, ngồi cặm cụi đó làm gì. Mỗi lần họ tới hỏi cụ có cần giúp đỡ, cụ quay lại mỉm cười, chuyện trò đôi câu. Lần nào cụ cũng nói không có gì cần phải giúp đỡ. Họ không biết mình đang chứng kiến những giờ phút lịch sử”.

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập long trọng khẳng định với toàn thế giới: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập và sự thực đã thành một nước tự do và độc lập" - Bản Tuyên ngôn Độc lập trở thành mốc son trong lịch sử của dân tộc Việt Nam, một áng văn lập quốc vĩ đại đưa dân tộc Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, tự do.

78 năm sau ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh viết và đọc Tuyên ngôn Độc lập, mỗi người dân Việt Nam càng thấy thấm thía hơn giá trị của độc lập, tự do; ý nghĩa lớn lao và sâu sắc của tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người và quyền của mỗi dân tộc.

Bộ quần áo kaki Bác mặc trong ngày 2/9/1945

Bộ quần áo kaki mà Chủ tịch Hồ Chí Minh mặc trong ngày đọc bản Tuyên ngôn Độc lập hiện vẫn được lưu giữ. Chiếc áo được may bốn túi, đã bạc màu, sờn cổ nhưng khi nhìn vào bộ quần áo này, chúng ta vẫn có thể cảm nhận rõ “sức mạnh dân tộc” trong một di vật rất đỗi giản dị.

Kể lại câu chuyện về bộ quần áo kaki này trong buổi trưng bày chuyên đề “Ngày Độc lập 2/9”, cán bộ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam cho biết, năm 1958, trong thời gian xây dựng Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia), đơn vị đã tiếp nhận một bộ quần áo kaki màu vàng nhạt, có phần bị sờn cổ của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đây là kỷ vật đã gắn bó với Bác trong thời gian dài từ sau thành công của Cách mạng tháng Tám, đồng hành cùng Người trong những sự kiện trọng đại như: Lễ ra mắt Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 3/9/1945; chủ trì các cuộc họp của Chính phủ, của Quốc hội… đặc biệt là những cuộc gặp gỡ, nói chuyện với đồng bào Việt Nam cũng như Việt kiều ở nước ngoài.

Theo lời kể của bà Hoàng Thị Minh Hồ - vợ nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô, vào ngày 24/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã về ở tại ngôi nhà 48 Hàng Ngang, Hà Nội. Ngôi nhà này vốn của gia đình ông Trịnh Văn Bô nhưng được sử dụng làm cơ sở hoạt động cách mạng. Bà Hồ cho biết, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng quay lại căn nhà số 48 Hàng Ngang, Người chỉ mặc chiếc áo nâu, quần sooc, vai đeo túi dết bạc màu. Bà Hồ lúc này đề xuất với ông Nguyễn Lương Bằng rằng, mỗi người trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng cần có bộ quần áo sang trọng để ra mắt quốc dân đồng bào.

Khi ấy, Bác Hồ gợi ý chiếc áo may cho Bác không cần cầu kỳ, sử dụng loại vải dễ mặc, có thể cài khuy kín cổ hoặc mở ra cũng đều tiện lợi. Ngày 30/8, chiếc áo được đem đến để Bác thử. Khi ướm thử, Bác ngắm kỹ cổ áo và mỉm cười hài lòng: “Được, thế này là hợp với mình. Một chiếc áo vừa toát lên vẻ trang trọng nhưng không làm giảm đi sự gần gũi với đông đảo dân chúng”.

Chiếc áo kaki này sau đó đã được Bác mặc trong ngày đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, chứng kiến thời khắc lịch sử nhất của dân tộc.

Chiếc micro tại Lễ đài 2/9/1945

Một kỷ vật đặc biệt khác trong ngày Độc lập năm 1945 được Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam lưu giữ là chiếc micro Bác dùng để đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Chiếc micro này  cũng là minh chứng lịch sử cho ngày 2/9/1945.

Người chuẩn bị chiếc micro này cho sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước là ông Nguyễn Dực - con trai học giả nổi tiếng Nguyễn Văn Vĩnh. Khi ấy, ông Nguyễn Dực được điều động chuẩn bị cho khâu phóng thanh buổi lễ 2/9/1945 ở Quảng trường Ba Đình, Hà Nội.

Nhận nhiệm vụ đặc biệt quan trọng này, trong thời gian diễn ra buổi lễ, ông Dực đã đứng thường trực ngay dưới gầm lễ đài để theo dõi dòng điện, tiếng loa.

Trong cuốn hồi ký kể lại ngày trọng đại của dân tộc, ông Dực viết: "Khi vừa chào cờ xong, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhìn vào ba chiếc micro, rồi khẽ thổi vào chiếc micro bốn mặt, nhãn hiệu Philips đặt ở giữa, đèn báo trên máy đỏ lên, lập tức có tiếng “phù” từ các loa dội lại khá to. Người lùi lại một chút rồi nói: “Tôi nói đồng bào nghe rõ không?” Phía dưới lập tức vang lên: “Có ạ!”".

Câu hỏi “Tôi nói đồng bào có nghe rõ không?” đến nay đã trở nên thân quen với biết bao thế hệ trẻ và là một trong những ký ức sống động nhất về Ngày Độc lập năm 1945.

Bộ kèn đồng trong Ngày Độc lập

Theo tư liệu lịch sử được Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam ghi lại, năm 1924, Đội kèn Bảo an binh đã được thành lập trực thuộc Tòa Thống sứ Bắc Kỳ. Toàn bộ nhạc công đều là người Pháp, số người Việt có thể sử dụng thành thạo nhạc cụ phương Tây chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nhiệm vụ chính của đội kèn đồng là phục vụ các sự kiện của chính quyền thành phố và quân đội Pháp.

Theo thời gian, ngày càng có nhiều người Việt Nam học nhạc và được tuyển vào đội kèn, thay thế các nhạc công Pháp. Tháng 8/1945, khi cao trào cách mạng ngày càng phát triển, các nhạc công người Việt  đồng loạt rời đội kèn Bảo an binh và gia nhập đội quân cách mạng.

Sau thắng lợi “long trời lở đất” của cuộc Cách mạng tháng Tám, ngày 20/8/1945, Ban nhạc Giải phóng quân được thành lập với 75 nhạc công do đồng chí Đinh Ngọc Liên làm nhạc trưởng, nòng cốt là các nhạc công của đội kèn Bảo an binh. Ban nhạc đã luyện tập các ca khúc cách mạng để biểu diễn phục vụ buổi lễ thành lập nước.

Với niềm tự hào, tự tôn dân tộc và dưới sự chỉ huy của Nhạc trưởng Đinh Ngọc Liên, 75 nhạc công của Ban nhạc Giải phóng quân đã dành trọn tâm huyết vào từng nốt nhạc, sử dụng chuẩn xác các loại kèn hiện đại nhất thời bấy giờ.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, trước hàng vạn đồng bào, chiến sĩ, ban nhạc đã xướng lên những giai điệu trầm hùng, hào sảng của các ca khúc: “Diệt phát xít”, “Giải phóng quân”, “Chiến sĩ Việt Nam”... mang đến sự rộn ràng nhưng không kém phần trang trọng cho buổi lễ. Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc xong bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ban nhạc tiếp tục làm tròn nhiệm vụ xướng lên những âm hưởng hào hung của bài “Tiến quân ca”.