Khái niệm NHƯỜNG/ CHIA SẺ ở trẻ nhỏ là con số 0 nếu bạn không dạy

Chia sẻ là điều con cần được học ngay từ khi còn là một đứa trẻ mới ẵm ngửa và người con học được điều này đầu tiên là từ bố mẹ. Để bé biết quan tâm, chia sẻ với người khác là một việc không hề dễ dàng nhưng cũng không quá phức tạp. Đó là cả một quá trình rèn rũa lâu dài và bắt đầu từ những hành động, sự định hướng (đôi khi là rất nhỏ) của cha mẹ đối với con.

Chia sẻ về điều này, bác sĩ Anh Nguyễn - một bác sĩ dinh dưỡng có nhiều hứng thú với tâm lý trẻ và sự phát triển não bộ của trẻ, người có nhiều bài viết tư vấn về việc chăm sóc sức khỏe cho mẹ và bé trên trang cá nhân, cũng là đồng tác giả của cuốn sách "Làm mẹ không áp lực" đã có bài viết chia sẻ hữu ích như sau: 

Không ít cha mẹ rơi vào tình huống khó xử khi 2 đứa trẻ đang chơi mà có 1 bé đòi chơi đồ chơi của bé còn lại, nhưng bé kia lại không chịu mà bé đòi lại khăng khăng đòi bằng được. Vậy, nếu bạn gặp tình huống này, bạn sẽ chọn cách nào sau đây để dàn xếp:

1. Nói với bé lớn hơn: "Thôi con nhường em nhé" và lấy đồ chơi cho bé nhỏ hơn.

2. Dụ lấy món đồ chơi của bé này để cho bé kia và cho bé này 1 món đồ chơi khác.

3.Cất món đồ chơi và không cho bé nào được chơi, để 2 bé quên và chơi món khác.

4. Nói với bé đang đòi là không được, đồ chơi là của bé này, yêu cầu phải chọn món khác.

Theo bác sĩ Anh Nguyễn, phần lớn cha mẹ chúng ta sẽ chọn 1 trong 4 cách trên, nhưng thực tế rằng: cả 4 cách trên trẻ vẫn không hiểu vai trò thực của trẻ trong tình huống này. Vấn đề có thể được dàn xếp tạm thời, nhưng vẫn tiếp diễn và trẻ vẫn không nhận được bài học giáo dục về "tương tác hành vi".

Khái niệm NHƯỜNG/ CHIA SẺ ở trẻ nhỏ là con số 0 nếu bạn không dạy

Mọi đứa trẻ chưa nhận thức được sự tồn tại của khái niệm nhường hay chia sẻ tình thương, đồ vật, khoảnh khắc hay món đồ trẻ yêu thích. Đây là hành vi học được. Do đó, việc bạn cố ép hoặc cố năn nỉ kiểu như "Thôi nhường em/ bạn đi con, mẹ mua/ lấy cái khác cho con nhé!" là không ý nghĩa với trẻ. Hơn nữa, dù bạn có giải thích "cái này là của bạn, con có thể chọn cái khác" cũng không thể làm trẻ hiểu.

Với trẻ, những thứ tồn tại tại thời điểm trẻ đang chơi/ thưởng thức được đánh dấu là "hiện diện". Sự hiện diện này sẽ đi kèm với cảm xúc trẻ có như vui, lạ, hạnh phúc. Nếu sự hiện diện này mất đi, trẻ cần phải đi tìm. Nếu hiện diện nằm ở trẻ khác thì trẻ sẽ lấy lại. Tuy nhiên, sự hiện diện luôn có tính tạm thời.

Sự hiện diện ở đây có thể là món đồ chơi trẻ đang chơi, là khoảnh khắc được bạn yêu thương, là 1 trò chơi nào trẻ đang tham gia. Khi đó, việc 1 trẻ khác hoặc em của trẻ lấy đi sự hiện diện này thì việc trẻ đi tìm hoặc giành lại là điều dễ hiểu.

Làm sao để dạy con về sự chia sẻ chứ không phải ÉP TRẺ CHIA SẺ

Sự chia sẻ là sự luân chuyển của sự hiện diện giữa 2 bé đến khi trẻ nhận ra là không mất đi. Dĩ nhiên, khi đó cảm xúc sẽ đi theo sự hiện diện đó ở cả hai bé. Càng nhiều sự chia sẻ thì trẻ càng học được hành vi biết chia sẻ. Khi trẻ học được hành vi biết chia sẻ thì trẻ sẽ hiểu sự cảm thông. Khi đó, trẻ luôn có sự cảm thông. ĐÓ LÀ CÁCH GIÁO DỤC!

Ngược lại, sự ép trẻ nhường là cách buộc trẻ từ bỏ "sự hiện diện" và cảm xúc cũng mất theo. Sự hiện diện chỉ tồn tại ở 1 trong hai bé, và cảm xúc cũng chỉ có ở 1 trong hai bé. Giống như cách bạn hay nói "con lớn rồi nhường em nhé con!", thực tế, trẻ không chỉ không hiểu khái niệm nhường này, mà còn có thể mang 1 cảm xúc tiêu cực khác như buồn/hụt hẫng khi sự hiện diện mất đi, thay vì vui thích trước đó. ĐÓ LÀ CÁCH KHÔNG GIÁO DỤC!

Vậy, để giáo dục trẻ về sự chia sẻ, cha mẹ nên làm gì với tình huống được đặt ra ban đầu? 

Cách tốt nhất được khuyên không phải là 1 trong 4 cách ở trên bởi vì không cách nào giúp cả hai bé nhận ra sự chia sẻ khi cần có đồng thời cả sự hiện diện và cảm xúc gắn liền. Theo GS. Byron T. , ĐH University College London cho biết: Bạn có thể giúp trẻ học được sự chia sẻ khi bạn chọn thời điểm vào cuộc thông minh - khi 2 bé chỉ mới bắt đầu có tranh cãi về sự hiện diện. Đừng vào sớm quá và cũng đừng đợi 2 bé cắn/ đánh nhau đến khóc bởi vì khi đó có cảm xúc khác xen vào thay vì chỉ có cảm xúc thích sự hiện diện.

Sau đó, hãy bắt đầu với bài học về "cách đợi". Nghĩa là, bạn nói lớn: Nào, hai con im lặng nào, chúng ta chơi cái này cùng nhau được không. Bạn nói bé đang cầm món đồ chơi: Tom, con đưa món đồ chơi sang tay mẹ nhé!" Bạn dùng hai tay nhận món đồ từ tay bé và nói: "Được rồi, mẹ nhận món đồ của con rồi nhé, mẹ đang cầm đây, con có thấy không, con có thể sờ nó bây giờ".

Bạn quay sang bé đòi món đồ chơi và nói: "Tim, mẹ đưa con cầm món đồ này nhé! con đưa 2 tay ra nào", bạn dùng hai tay đặt món đồ vào tay Tim và nói: "Được rồi, món đồ ở tay Tim rồi, mẹ sờ nó nhé, Tom, con sờ nó không?".

Sau đó, bạn nói: "Tom, con nhận món đồ nhé, Tim ơi con dùng 2 tay đưa món đồ cho Tom giúp mẹ nhé!". Khi Tom nhận món đồ, bạn nói tiếp "Mẹ có thể sờ nó và Tim con có muốn sờ nó không?". Thế, bạn cứ lặp lại 1-3 lần nữa. ĐÓ LÀ BÀI HỌC VỀ "CÁCH ĐỢI".

Bài học này có thể áp dụng bất kì lúc nào có mâu thuẫn. Trong lúc áp dụng, có bé nào tranh giành thì bạn lại lấy lại và giữ để cho 2 bé cùng chạm.

Bài học về "cách đợi" này cũng có thể dạy trẻ trong những sinh hoạt đời sống hằng ngày như đi siêu thị, nhà sách. Khi trẻ chạy đến quầy đồ chơi và có bạn cầm món đồ chơi trẻ muốn, hãy nói: "Tim này, đợi 1 tí con!" hãy cho trẻ thời gian đợi, lúc đợi, sự hiện diện và cảm xúc gắn liền vẫn không mất đi. Khi ra tính tiền, bạn cũng xếp hàng đợi đến lượt và không quên nói trẻ "chúng ta đợi 1 chút để đến lượt nhé!".

Càng học được bài học về biết chờ đợi, trẻ càng nhận ra sự chia sẻ là không mất đi. Dĩ nhiên, cảm xúc hạnh phúc cũng không mất đi khi chia sẻ, chỉ là "đợi" cho đến lượt. Việc này sẽ giúp ích cho trẻ rất nhiều về bài học vị tha và nhân ái.

* Bài viết có tham khảo từ nguồn:

Tanya Byron (2008) Your todder month by month. Dorling Kindersley. London.

Jill Ceder (2018) Why You Shouldn't Force Your Kid to Share. Verywell Family.