Hành trình đi tìm hài cốt ở Đèo Rù Rì

Đèo Rù Rì dài chừng hơn 4 km trên tuyến đường từ TP. Nha Trang ra thị xã Ninh Hòa, con đèo này vừa là địa danh lịch sử vừa là nhân chứng của các giai đoạn chiến tranh. Các bác cựu chiến binh kể lại rằng: Trước cách mạng, đèo Rù Rì là kho đạn của quân Đại Hàn Dân Quốc, sau này là căn cứ quân sự quan trọng của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Chiến tranh đã kết thúc gần 40 năm, đèo Rù Rì bây giờ đã có nhiều thay đổi, nhiều chứng tích của chiến tranh, hố bom, kho đạn thời chiến đã biến mất, nhà cửa san sát mọc lên, các công trình đường xá đã có nhiều đổi khác.

Được biết sau ngày giải phóng, Tỉnh Uỷ Khánh Hòa đã giao Bộ Chỉ huy quân sự (BCHQS) tỉnh phối hợp với các ngành tiến hành hàng chục đợt tìm kiếm hài cốt liệt sĩ hy sinh trong chiến dịch Mậu Thân - 1968 tại khu vực đèo Rù Rì. Cuộc vận động tìm kiếm hài cốt liệt sĩ tại đèo Rù Rì đã nhanh chóng được toàn thể nhân dân trong tỉnh đồng lòng hưởng ứng. Từ Hội cựu chiến binh, Đoàn thanh niên đến lực lượng dân quân du kích. Nhiều nhân chứng từng tham gia các trận đánh ác liệt nhất Tết Mậu Thân - 1968 cũng tham gia tìm kiếm ngày đêm.  

Triển khai tìm kiếm hài cốt liệt sĩ tại đèo Rù Rì

PV LĐ&XH đã trao đổi với ông Trâm Long, hiện đang sinh sống tại Thị xã Ninh Hòa (Khánh Hòa), là một trong những người lái xe, thu gom và chở xác các chiến sĩ hy sinh ở mặt trận Nha Trang ra khu vực Đèo Rù Rì chôn cất năm 1968. Ông Long cho biết: “Trong chiến dịch Mậu Thân năm 1968, khi tiến đánh vào TP. Nha Trang, quân đội ta chia thành nhiều mũi tiến công, nhưng mũi tấn công mạnh nhất là từ Diên Khánh đánh vào đài phát thanh của địch và mũi thứ hai từ thị xã Ninh Hòa bây giờ, vượt qua đèo Rù Rì tiến vào thành phố. Ngày đó, do lực lượng của ta tấn công bất ngờ nên đã tiêu diệt được nhiều cứ điểm của địch, nhưng lực lượng của ta lúc này còn mỏng, quân địch lại đông. Khi bộ đội ta chưa kịp rút khỏi thành phố thì bị địch phản công, nhiều chiến sỹ của ta đã hy sinh. Để xóa dấu vết trên chiến trường, địch đã gom xác các chiến sỹ của ta chở ra đèo Rù Rì chôn thành nhiều khu mộ tập thể, tôi trực tiếp được chứng kiến”.

Đại Tá Võ Hồng Quân  - nhân chứng lịch sử luôn bám sát các đợt tìm kiếm

Đại tá Võ Hồng Quân, trực tiếp chỉ đạo chiến dịch ở Nha Trang, và các cựu binh Nguyễn Nhanh, Nguyễn Đình Hoàn…đều xác định rằng Đèo Rù Rì là nơi diễn ra trận chiến rất ác liệt, rất nhiều chiến sĩ, bộ đội ta hy sinh và nằm lại đây mà vẫn chưa tìm được. Theo chỉ dẫn của các nhân chứng cùng hệ thống định vị, những đợt khai quật tại đèo Rù Rì được mở rộng ra các vùng lân cận, triển khai ngày càng nhiều và mật độ dầy hơn. Tháng 8/2008, Ban Tìm kiếm mộ liệt sỹ đã tổ chức một đợt khai quật lớn tại phía Nam đèo Rù Rì, diện tích đào bới 2.000m², với khoảng 40.000m³ đất đá, từng khối đất, cát, đá đều được kiểm tra một cách kỹ lưỡng, tuy không tìm được hài cốt liệt sỹ nhưng trong đợt khai quật này lực lượng tìm kiếm đã tìm được một cuốn sổ ghi chép tên các chiến sĩ đã hy sinh trong chiến dịch Mậu Thân - 1968, thuộc đơn vị E20 Sao Thủy và Đại đội Đặc Công 90, bộ đội đặc công tỉnh Khánh Hòa. Cuốn sổ là một vật chứng cực kỳ quan trọng để xác định các anh hùng liệt sĩ bị vùi lấp ở khu vực này.

Những đợt khai quật quy mô lớn ở đèo Rù Rì

 Khi nói về những ngày tháng đi tìm đồng đội, Đại Tá Nguyễn Văn Thành, một cựu binh chiến đấu tại mặt trận Nha Trang cho biết: “Có những đợt chúng tôi đi tìm hàng tháng trời trên con đèo này, dù ngày hay đêm, dù mưa hay nắng cuộc tìm kiếm vẫn không hề ngừng lại, không ít đêm chúng tôi thức trắng để đào bới, trong thâm tâm chỉ mong tìm thấy đồng đội. Với tinh thần tất cả vì đồng đội. Ban Tìm kiếm mộ liệt sĩ đã tổ chức khai quật dày đặc tại các điểm được cho là các hài cốt có thể bị vùi lấp tại đèo Rù Rì, từ lòng đường, lòng suối đến vách đất vách đá. Thế nhưng, cứ năm này qua năm khác vẫn không tìm thấy hài cốt các chiến sỹ tại khu vực này.

Các chiến sĩ tích cực tìm kiếm đồng đội

Bao ngày tháng gian nan tìm kiếm, các đợt tìm kiếm hài cốt liệt sĩ tại đèo Rù Rì tưởng chừng như bế tắc. Rồi một ngày tình cờ, trong khi thi công con đường qua đèo Rù Rì, công nhân Cty Cổ phần Xây dựng 505 (CTCPXD) đã phát hiện khu mộ tập thể 23 liệt sỹ. Theo đại diện CTCPXD 505 cho biết: Năm 2013, khi đang thi công con đường qua đèo Rù Rì thì có một điều rất lạ mà trước đến nay chưa từng gặp, tại Đèo Rù Rì, đoạn đường thi công chỉ dài độ 100m, thế nhưng đã làm trong nhiều tháng trời mà vẫn không xong. Điều lạ hơn nữa ở Nha Trang lúc đó thời tiết rất đẹp, nắng ráo, riêng đoạn đường này thì cứ mưa liên miên. Khi máy xúc thực hiện đào bới đoạn đường, lúc thì bị chết máy, lúc thì nước ngầm phun lên từ lòng đất xối xả không thể thi công được.

Trong khi đó nhiều người dân tại đèo Rù Rì lại kể rằng: Những đêm mưa gió thường nhìn thấy những người cởi trần vai vác súng cứ chạy quanh đèo. Thấy hiện tượng lạ, dân địa phương đã lập bàn thờ tại khu đèo này để cúng bái. Rồi những câu chuyện như một điều tâm linh bí ẩn chưa có cơ sở giải thích cho đến khi 23 hài cốt liệt sỹ được tìm thấy trên con đường này. Đó là vào một buổi chiều ngày 23/3/2013, khi công nhân lái máy xúc của CTCPXD 505 cố gắng múc nốt vài xe đất sát bờ ta-luy của đèo, cũng là lúc mưa đã rơi nặng hạt, nước mưa hòa vào đất làm lộ ra những vật lạ, người công nhân nhìn kỹ thì phát hiện đó là những bộ xương người. Anh lập tức chạy về báo công an. Nhận được tin báo, các cơ quan chức năng đã tới hiện trường lập biên bản. Tại đó, cơ quan chức năng liên ngành đã phát hiện thêm khuy cúc bộ đội, bình tông, dù, dây thắt lưng, dép cao su... Xác định đây là hài cốt liệt sỹ thuộc thuộc đơn vị E20 Sao Thủy và đơn vị Bộ đội Đặc công 90 tỉnh Khánh Hòa, Ban Tìm kiếm mộ liệt sĩ cùng lực lượng liên ngành đã tiến hành mở rộng khai quật. Đợt khai quật được chia làm 3 địa điểm, một bộ phận tiến hành khai quật ngay tại điểm phát hiện hài cốt liệt sĩ, một bộ phận tới điểm đổ đất mà xe đã chở từ khu vực máy xúc đưa đi, một bộ phận khai quật mở rộng khu vực đoạn đường đang thi công.

Sau 3 ngày khai quật vất vả, Ban Tìm kiếm mộ liệt sĩ đã phát hiện 23 phần sọ, xương và nhiều vật chứng như dù, bình tông, dây thép…Xác định đây là 23 liệt sỹ hy sinh trong chiến dịch Mậu Thân năm 1968. Hài cốt các liệt sĩ được đưa vào 23 quách và an táng thành một khu mộ chung tại nghĩa trang Hòn Dung. Những giọt nước mắt đồng đội sau 40 năm mới tìm được nhau, hàng nghìn người dân, chiến sĩ mắt rưng lệ, đến thắp hương và tỏ lòng thành kính tiếc thương.

Chào tiễn đưa các liệt sĩ quy tập về nghĩa trang Hòn Dung

Trong Lễ truy điệu 23 hài cốt liệt sĩ tại nghĩa trang Hòn Dung, hàng nghìn người đã không cầm được nước mắt. Ông Nguyễn Tấn Tuân, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Khánh Hòa cho biết: Những năm qua, tỉnh Khánh Hòa đã nhiều lần tổ chức khảo sát, điều tra, tìm kiếm hài cốt của các liệt sĩ trong khu vực đèo Rù Rì. Việc tìm thấy hài cốt liệt sĩ và an táng hài cốt các liệt sĩ lần này mang ý nghĩa to lớn, đáp ứng phần nào nguyện vọng thiết tha của Đảng bộ, quân và dân Khánh Hòa.