Gần một nửa phụ nữ trên thế giới không được quyền tự chủ thân thể của chính mình

Đây là lần đầu tiên Báo cáo của Liên Hợp Quốc tập trung vào chủ đề tự chủ thân thể: quyền đưa ra quyết định về thân thể của chính mình mà không phải lo sợ bị bạo lực hay phải để người khác quyết định thay cho mình. Việc không có quyền tự chủ thân thể không chỉ làm tổn hại sâu sắc tới từng cá nhân phụ nữ và trẻ em gái, mà còn gây ra những tác động to lớn như: nguy cơ làm giảm năng suất kinh tế, suy giảm kỹ năng, gia tăng chi phí cho hệ thống y tế và tư pháp.

Tại các quốc gia có số liệu đầy đủ, báo cáo cho thấy: Chỉ 55% phụ nữ hoàn toàn có quyền lựa chọn về dịch vụ y tế, sử dụng biện pháp tránh thai, và quan hệ tình dục; Chỉ 71% quốc gia đảm bảo người dân được tiếp cận gói dịch vụ chăm sóc thai sản tổng thể. Chỉ 75% quốc gia đảm bảo người dân được tiếp cận các biện pháp tránh thai một cách hợp pháp, đầy đủ và bình đẳng. Chỉ 80% quốc gia có luật hỗ trợ sức khỏe tình dục và hạnh phúc cho người dân. Chỉ 56% quốc gia có các văn bản pháp luật và chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho chương trình giáo dục giới tính toàn diện.

Báo cáo cũng nêu lên những cách thức khác nhau liên quan tới quyền tự chủ thân thể của phụ nữ, nam giới, trẻ em gái và trẻ em trai, cụ thể là: 20 quốc gia và vùng lãnh thổ có luật "cưới kẻ cưỡng hiếp", trong đó nam giới phạm tội cưỡng hiếp có thể không bị truy tố hình sự nếu kết hôn với phụ nữ và trẻ em gái bị anh ta cưỡng hiếp. 43 quốc gia không có quy định pháp luật giải quyết vấn nạn hiếp dâm trong hôn nhân (bị vợ hoặc chồng cưỡng hiếp). Hơn 30 quốc gia hạn chế quyền đi lại của phụ nữ bên ngoài nhà ở của họ. Trẻ em trai và trẻ em gái khuyết tật có khả năng bị bạo lực tình dục cao gần gấp ba lần, trong đó trẻ em gái dễ gặp nguy cơ hơn.

Phát biểu trong buổi lễ công bố báo cáo cấp quốc gia tại Hà Nội ngày 22/4, Bà Naomi Kitahara, Trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam nhấn mạnh: "Sự phủ nhận quyền tự chủ thân thể là hành vi vi phạm quyền cơ bản của phụ nữ và trẻ em gái, làm gia tăng bất bình đẳng và tiếp tay cho tình trạng bạo lực do phân biệt giới tính. Việc này không khác gì sự hủy diệt con người về mặt tinh thần, và phải được ngăn chặn".

Quyền đồng ý, quyền từ chối

Báo cáo đưa ra các cách thức để giải quyết hành vi xâm hại có thể dẫn tới các hành vi vi phạm khác về quyền tự chủ thân thể. Ví dụ, để khởi tố một vụ hiếp dâm, hệ thống tư pháp hình sự của một số quốc gia yêu cầu nạn nhân phải trải qua một cuộc kiểm tra trinh tiết.

Căn cứ theo phát hiện của báo cáo, giải pháp thực sự phải cân nhắc đến nhu cầu và những gì nạn nhân đã trải qua. Ví dụ, ở Mông Cổ, người khuyết tật được đóng góp ý kiến trực tiếp cho Chính phủ về nhu cầu sức khỏe tình dục và sinh sản của họ. Tại Angola, thanh thiếu niên được giáo dục về cơ thể, sức khỏe và quyền của mình, nên họ có thể tìm kiếm các dịch vụ y tế, áp dụng kế hoạch hóa gia đình, từ chối quan hệ tình dục và gửi đơn kiến nghị cho hệ thống tư pháp khi bị bạo lực tình dục.

Bà Kitahara chia sẻ thêm: "Khi được kiểm soát thân thể của chính mình, người phụ nữ có thể làm chủ các khía cạnh khác trong cuộc sống. Phụ nữ không chỉ có thêm quyền tự chủ, mà còn được tiếp cận những tiến bộ trong y tế và giáo dục, gia tăng thu nhập và đảm bảo an toàn. Phụ nữ sẽ có cơ hội để phát triển, và gia đình, cộng đồng và quốc gia cũng được hưởng lợi từ sự phát triển này".

Quyền tự chủ cơ thể được đo lường thông qua 2 chỉ số của các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) là chỉ số 5.6.1 và 5.6.2. Trong số 75 quốc gia có số liệu trong báo cáo, để đo lường chỉ số SDG 5.6.2 về sự sẵn có của hệ thống luật pháp, các văn bản quy định hoặc chính sách đảm bảo quyền tiếp cận đầy đủ và bình đẳng cho phụ nữ và nam giới từ 15 tuổi trở lên trong việc tiếp cận thông tin và giáo dục về chăm sóc sức khỏe sinh sản và tình dục, Việt Nam có chỉ số đạt 54% trên 100%, cao hơn Nepal (48%) nhưng thấp hơn Campuchia (98%) và Myanmar (75%). Việt Nam chưa có bộ số liệu đầy đủ cho chỉ số SDG 5.6.1 (tức là tỷ lệ phụ nữ từ 15-49 tuổi tự đưa ra quyết định về quan hệ tình dục, sử dụng biện pháp tránh thai và chăm sóc sức khỏe sinh sản), nhưng có kế hoạch thực hiện trong những năm tới.