Dự án cảng hàng không quốc tế Long Thành: Công trình quốc gia nên cần thận trọng, chặt chẽ

Trước đó, theo báo cáo của Chính phủ, Cảng hàng không quốc tế (HKQT) Long Thành (huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai) được Quốc hội thông qua chủ trương năm 2015 bằng Nghị quyết 94. Năm 2017, Quốc hội tiếp tục chấp thuận tại Nghị quyết 38 tách riêng dự án giải phóng mặt bằng giao cho Đồng Nai. Phần cảng và hạng mục khác giao cho Chính phủ đứng ra chủ trì.

Theo chủ trương, dự án sẽ được xây dựng với công suất thiết kế 100 triệu hành khách và 5 triệu tấn hàng hóa mỗi năm. Tổng mức đầu tư khái toán cho toàn bộ 3 giai đoạn là 336.600 tỉ đồng (tương đương 16,03 tỉ USD).

Theo tờ trình, giai đoạn 1 của dự án sẽ đầu tư 1 đường băng và 1 nhà ga hành khách, cùng các hạng mục phụ trợ đồng bộ với công suất 25 triệu hành khách và 1,2 triệu tấn hàng hóa mỗi năm. Tổng mức đầu tư theo phương án kiến nghị là 111.689 tỉ đồng (tương đương 4,779 tỉ USD). Chậm nhất đến năm 2025 sẽ hoàn thành và đưa vào khai thác.

Một nội dung đặc biệt quan trọng là Chính phủ xin Quốc hội cho ý kiến "chỉ định thầu" cho Tổng Công ty Cảng hàng không VN (ACV). Theo đó, ACV sẽ lo các hạng mục thiết yếu của cảng, công trình phụ trợ,… với tổng mức đầu tư hơn 4,6 tỉ USD (khoảng 108.233 tỉ đồng). Lý do Chính phủ "chọn mặt gửi vàng" cho ACV được lý giải vì công ty này đang quản lý 21 sân bay, có đủ kinh nghiệm để quản lý; giảm thời gia đầu tư được 1 năm (khởi công 2021 và đưa vào sử dụng 2025)…

Lo ngại khả năng huy động vốn

Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Lâm Thành (đoàn Lạng Sơn) bày tỏ nhất trí với việc sử dụng vốn đầu tư doanh nghiệp trong nước, kết hợp nguồn xã hội hóa dưới hình thức công tư về nguồn vốn và khả năng huy động vốn, hiệu quả tính toán. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị Chính phủ chỉ rõ hơn về khả năng huy động vốn đối với các tổ chức đã cam kết hoặc thỏa thuận; tác động của việc huy động vốn này đến các hoạt động cho vay khác trong phát triển kinh tế cũng như tác động đến trần nợ công đối với các khoản vay yêu cầu Chính phủ bảo lãnh. Lý do là trong tờ trình nêu ACV có năng lực tài chính lành mạnh, có nguồn thu sẵn sàng từ 21 cảng, song đến nay chỉ có 8/21 cảng hàng không nội địa có thu đủ bù chi và có lãi, tức là vẫn phải bù lỗ, chưa thể góp vốn cho ACV trong tương lai gần.

Chưa kể, trong báo cáo tiền khả thi vốn đầu tư cảng Long Thành là 16 tỉ USD, trong giai đoạn 1 là 4,779 tỉ USD, nhưng hiện chưa có khái toán là bao nhiêu.

"Với số vốn dự kiến gần 5 tỷ USD có thể huy động được từ các nguồn vốn khác, nhưng với 11 tỷ USD tiếp theo, khả năng huy động sẽ như thế nào? Đề nghị làm rõ hơn vấn đề này. Nếu không thu xếp được vốn, đồng nghĩa với việc triển khai hoàn thành cả công trình sẽ chậm tiến độ ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của công trình", ông Thành kiến nghị.

Ông Thành cũng  dẫn chứng so sánh tổng mức đầu tư 2 công trình sân bay hiện đại nhất thế giới mới vận hành 2019 là: Sân bay Đại Hưng (Bắc Kinh, Trung Quốc) với 4.700 ha, 7 đường băng, công suất thiết kế 100 triệu hành khách, 4 triệu tấn hàng hóa nhưng vốn đầu tư 11,5 tỷ USD; Sân bay Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) có công suất 4 đường băng, công suất thiết kế 90 triệu khách, vốn đầu tư 12 tỷ USD.

"Trong khi đó, dự án sân bay Long Thành có 2 đường băng, công suất thiết kế 100 triệu hành khách, 5 triệu tấn hàng hóa, nhưng vốn đầu tư dự kiến 16 tỷ USD. Do đó, theo tôi rất cần xem xét so sánh", ông Thành nêu ý kiến.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội Hoàng Thị Hoa, đại biểu tỉnh Bắc Giang cũng đồng tình với việc không vay vốn ODA thực hiện dự án vì sẽ tác động đến nợ công, trong khi đây lại là công trình liên quan tới quốc gia nên cần thận trọng, chặt chẽ.

Bà Hoa đề nghị Chính phủ xem xét chỉ định cho doanh nghiệp thực hiện dự án gồm hai doanh nghiệp là ACV và Công ty Quản lý bay Việt Nam. Lý do, đây là doanh nghiệp nhà nước giữ cổ phần chi phối hơn 95%, nên nếu tổ chức đấu thầu trong nước thì ACV là đơn vị duy nhất đáp ứng và có khả năng triển khai dự án đảm bảo tính khả thi.

Đề xuất thành lập tổ hợp tập đoàn thực hiện sân bay Long Thành

Đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) cũng đánh giá rất cao chủ trương của Chính phủ không mời thầu quốc tế đối với dự án sân bay quốc tế Long Thành, để đảm bảo vấn đề an ninh quốc phòng và tạo cơ hội cho các nhà đầu tư trong nước. Ông cũng bày tỏ đồng tình cao đối với Nghị quyết của Quốc hội giao Chính phủ lựa chọn nhà đầu tư theo đúng quy định của pháp luật nhân.

Theo đại biểu Hoàng Văn Cường, nếu như giao trực tiếp cho ACV không qua đấu thầu có thể tiết kiệm được khoảng 1,5 năm triển khai dự án. Tuy nhiên, nếu đứng trên góc nhìn tổng thể toàn bộ quá trình triển khai dự án, thì thời gian chưa chắc được rút gọn.

Đại biểu phân tích, bản thân ACV là một doanh nghiệp cổ phần nhưng Nhà nước nắm cổ phần chi phối. Như vậy, về nguyên tắc, bất kể một hạng mục công trình nào khi triển khai đều phải thông qua đấu thầu. Với tổng mức đầu tư cả dự án là 330.000 tỷ đồng, giai đoạn 1 là 110.000 tỷ đồng, sẽ có rất nhiều gói thầu phải triển khai đấu thầu trong giai đoạn thực hiện. Trong khi đó, nếu giai đoạn thực hiện này là nhà đầu tư tư nhân, sẽ không mất thời gian đấu thầu nữa.

"Một trong những lý do khiến giải ngân vốn đầu tư công chậm là vì mất nhiều thời gian cho việc thực hiện chuẩn bị những gói thầu nhỏ trong quá trình triển khai dự án. Trong khi đó, mới đây tư nhân có thể xây dựng sân bay Vân Đồn chỉ mất 2 năm. Đấy là nhờ không phải thực hiện các thủ tục về đấu thầu như đầu tư công", ông Cường dẫn chứng và đề nghị cần phải rút kinh nghiệm từ 12 đại dự án thua lỗ khi giao cho các doanh nghiệp nhà nước đầu tư dự án có tính chất kinh doanh.

Từ những phân tích trên, đại biểu Hoàng Văn Cường đề xuất cần thuê đơn vị tư vấn để thiết kế và thẩm định dự án này thật sự chi tiết từ phương án thiết kế đến tổng mức đầu tư cho cả dự án. Từ hạng mục dự án, cơ chế vận hành dự án để kêu gọi những nhà đầu tư quan tâm đầu tư vào, đồng thời cũng là cơ sở để sau này chúng ta sẽ giám sát xem những nhà đầu tư thực hiện theo đúng chủ trương cũng như mục tiêu xây dựng lên sân bay hiện đại hay không.

"Chính phủ nên kêu gọi các tập đoàn tư nhân có năng lực, có mong muốn, nguyện vọng quan tâm đầu tư các hạng mục cùng ngồi lại với nhau. Trong đó, ACV là hạt nhân để liên kết những nhà đầu tư này, hình thành một tập đoàn đầu tư theo dạng một tổ hợp đầu tư như mô hình công suất chung, mà trên thế giới hiện nay đang phát triển khá phổ biến", đại biểu Cường đề xuất và cho rằng với mô hình tổ hợp như thế sẽ khai thác được sức mạnh của các tập đoàn tư nhân, đồng thời phát huy được vị thế của ACV là trụ cột trong việc quản lý điều hành hệ thống này.