Đẩy mạnh xác định danh tính liệt sĩ bằng thực chứng và giám định ADN

Đó là chia sẻ của ông Đào Ngọc Lợi- Phó Cục trưởng Cục Người có công (Bộ LĐ-TB&XH) về việc triển khai Đề án 150 của Chính phủ.

*Trước thực trạng một số nhà ngoại cảm lợi dụng việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ để trục lợi, năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 150/QĐ-TTg: Phê duyệt Đề án xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin. Vậy xin ông cho biết những kết quả đạt được sau hơn 3 năm thực hiện Quyết định 150 của Thủ tướng chính phủ ?

Trước năm 2011, do các thân nhân liệt sĩ nôn nóng muốn tìm mộ nhưng thiếu thông tin về liệt sĩ nên tin tưởng và nhờ vào một số người tự xưng là có khả năng đặc biệt gọi là nhà ngoại cảm. Vì vậy, có nhiều thân nhân liệt sĩ bị các đối tượng trên lừa đảo. Trước tình hình đó, Bộ LĐ-TB&XH đã thực hiện thí điểm việc xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin bằng giám định ADN. Từ kết quả đạt được, Bộ đã trình Thủ tướng phê duyệt Đề án xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin (Đề án 150). Do đó, các gia đình hầu như không còn tìm đến các nhà ngoại cảm để nhờ tìm hài cốt nữa.

Đến nay, bằng phương pháp thực chứng: qua sự phối hợp với các địa phương, Đài Truyền hình Việt Nam (Chương trình trở về từ ký ức) và Trung tâm Tư vấn và Trợ giúp gia đình liệt sĩ (Marin) bằng những thông tin của đồng đội, đơn vị, thân nhân liệt sĩ và thông tin về nơi quy tập hài cốt liệt sĩ...đã khớp nối thông tin được 2.044 liệt sĩ báo tin về cho thân nhân.

Bằng phương pháp giám định ADN: lấy và phân tích ADN gần 10.000 mẫu hài cốt liệt sĩ và hơn 3.000 mẫu sinh phẩm thân nhân liệt sĩ. Đã so sánh đối khớp được hơn 1000 danh tính liệt sĩ để báo tin về cho thân nhân liệt sĩ, những kết quả  phân tích ADN được lưu giữ tại các đơn vị giám định và sau đó sẽ đưa vào lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ cơ sở dữ liệu ADN hài cốt liệt sĩ và thân nhân liệt sĩ để phục vụ công tác xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin.

Hiện Bộ LĐ - TB&XH  đã xây dựng hoàn thiện phần mềm cơ sở dữ liệu về liệt sĩ, thân nhân liệt sĩ, mộ liệt sĩ và nghĩa trang liệt sĩ. Đồng thời triển khai điều tra, thống kê, tổng hợp, cập nhật bổ sung các thông tin liên quan đến liệt sĩ trên toàn quốc. Nghiên cứu xây dựng quy trình xác định danh tính liệt sĩ còn thiếu thông tin và trung tâm lưu trữ cơ sở dữ liệu ADN hài cốt liệt sĩ và thân nhân liệt sĩ phục vụ công tác xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin. 

Trên cơ sở hợp tác giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Achentina, Bộ LĐ-TB&XH đã chủ động lựa chọn nội dung hợp tác về nhân chủng học pháp y và giám định gen với Achentina. Phía Achentina đã cử các đoàn chuyên gia đến Việt Nam để tập huấn đào tạo cho các chuyên gia Viêt Nam về nhân chủng học pháp y và giám định gen đồng thời tài trợ cho một đoàn các chuyên gia Việt Nam sang học tập kinh nghiệm tại Achentina.

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung (trái) cùng đồng chí Phim Mạ Chăn Vông Nha

di chuyển hài cốt liệt sỹ về vị trí an táng (ảnh Anh Tuấn)

*Những khó khăn trong quá trình triển khai Đề án 150  thời gian qua là gì thưa ông?

Chiến tranh đã qua đi hơn 40 năm nhưng số lượng hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin lớn, hơn nữa thời gian chôn cất hài cốt liệt sĩ quá lâu nên hài cốt đã bị phân huỷ nhiều gây khó khăn trong quá trình phân tích ADN. Bên cạnh đó việc quản lý, lưu trữ hồ sơ, thông tin về liệt sĩ và mộ liệt sĩ không đầy đủ.

Đối tượng lấy mẫu sinh phấm của thân nhân liệt sĩ để đối chứng tuổi cao, sức yếu, cá biệt có những trường hợp không còn thân nhân để lấy mẫu đối chiếu.  

 Chưa ban hành được quy trình xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin.

 Công suất phân tích ADN của các đơn vị giám định thấp.

Việc tiếp cận chế độ, chính sách của người dân còn hạn chế…dẫn đến những khó khăn trong việc triển khai Đề án 150

*Hiện nay chúng ta còn bao nhiêu liệt sĩ chưa xác định được thông tin?

Năm 2013, Thủ tướng  Chính phủ phê duyệt 02 Đề án là Đề án tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ từ nay đến năm 2020 và các năm tiếp theo (Đề án 1237) do Bộ Quốc phòng triển khai và Đề án xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin (Đề án 150) do Bộ LĐ-TB&XH triển khai. Hàng năm, Bộ Quốc phòng đã tìm kiếm, quy tập hàng nghìn hài cốt liệt sĩ ở trong nước và nước ngoài về an táng tại các nghĩa trang liệt sĩ trên cả nước. Bộ LĐ-TB&XH tiếp nhận mẫu hài cốt còn thiếu thông tin mới quy tập về để phân tích, lưu trữ ADN phục vụ công tác xác định danh tính liệt sĩ. 

Đến nay, còn khoảng 200.000 hài cốt liệt sĩ chưa được quy tập về các nghĩa trang, nằm chủ yếu ở các tỉnh phía Nam và ở nước bạn Lào, Campuchia. Ngoài ra, có trên 300.000 hài cốt liệt sĩ đã quy tập và an táng tại các nghĩa trang liệt sĩ còn thiếu thông tin. Như vậy, tổng số liệt sĩ chưa xác định được thông tin là hơn 500.000 hài cốt liệt sĩ  (thiếu hoàn toàn  thông tin; thiếu một phần thông tin, như chỉ có tên, quê, đơn vị ...).

*Mục tiêu Đề án đặt ra đến năm 2020, bằng phương pháp thực chứng thông qua tìm kiếm, quy tập, khớp nối thông tin đạt 7.000 hài cốt liệt sĩ; phương pháp giám định ADN đạt 70.000 hài cốt liệt sĩ. Thời gian tới, Bộ sẽ làm gì để thực hiện mục tiêu này?

 Công tác tìm kiếm, xác định danh tính hài cốt càng để lâu càng khó khăn, phức tạp, vì vậy trong thời gian tới, chúng tôi tiếp tục đẩy mạnh công tác xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin bằng thực chứng và giám định ADN. Hiện nay, Bộ LĐ-TB&XH phối hợp với 5 đơn vị thực hiện việc giám định ADN hài cốt liệt sĩ, gồm: Viện Pháp y quân đội (Bộ Quốc phòng); Viện Kỹ thuật hóa sinh và tài liệu nghiệp vụ (Bộ Công an), Viện Công nghệ sinh học (Viện Hàn lâm Khoa học và công nghệ); Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền; Công ty cổ phần công nghệ cao Gene Việt.

Bộ cũng phối hợp với 2 đơn vị thực hiện xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin bằng phương pháp thực chứng. Đó là chương trình Trở về từ ký ức của Đài truyền hình Việt Nam và Trung tâm Marin.

Hoàn thiện cơ sở dữ liệu về liệt sĩ, thân nhân liệt sĩ, mộ liệt sĩ và nghĩa trang liệt sĩ chuyển giao cho Bộ Quốc phòng và các địa phương để phục vụ cho việc tìm kiếm, quy tập và xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin.

Trình ban hành quy trình xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin.

Xây dựng Trung tâm lưu trữ cơ sở dữ liệu ADN hài cốt liệt sĩ và thân nhân liệt sĩ.

Tổ chức lấy mẫu hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin tại các nghĩa trang liệt sĩ trên toàn quốc và mẫu sinh phẩm thân nhân liệt sĩ chưa biết thông tin về phần mộ liệt sĩ để phân tích ADN, lưu trữ, so sánh, đối khớp phục vụ công tác xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin.

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung dâng hương các anh hùng liệt sĩ tại Nghĩa trang huyện Lang Chánh, Thanh Hóa (ảnh Anh Tuấn)

*Với thân nhân gia đình liệt sĩ muốn xét nghiệm ADN để xác định hài cốt liệt sĩ phải tuân theo quy trình như thế nào thưa ông?

- Thân nhân liệt sĩ phải có đơn đề nghị (thân nhân có chứng minh thư nhân dân hoặc giấy tờ tùy thân phù hợp), được UBND xã (phường) xác nhận gửi Cục Người có công kèm theo giấy báo tử liệt sĩ, bằng Tổ quốc ghi công, bản trích lục thông tin về quân nhân mấ tin, mất tích do BCHQS tỉnh, thành phố cấp. Trường hợp mất giấy báo tử, thân nhân liệt sĩ có thể đến Sở LĐ-TB&XH tỉnh, thành phố nơi đang quản lý mộ xin sao lục lại. Nếu thông tin được xác định do đồng đội cũ thì phải xác định rõ họ tên, địa chỉ của người cung cấp thông tin (có xác nhận của chính quyền xã, phường nơi người cung cấp thông tin cư trú). Trường hợp thân nhân liệt sĩ gửi hồ sơ đề nghị đến Sở LĐ-TB&XH nơi cư trú hoặc nơi có mộ liệt sĩ cần xác định danh tính thì Sở LĐ-TB&XH phải có công văn và gửi hồ sơ đến Cục Người có công.

- Cục Người có công xem xét hồ sơ, nếu đủ điều kiện sẽ hướng dẫn thân nhân liệt sĩ cách thức lấy mẫu hài cốt liệt sĩ và thân nhân và gửi văn bản cho thân nhân liệt sĩ, Sở LĐ-TB&XH nơi quản lý hồ sơ và nơi quản lý mộ liệt sĩ để thực hiện việc lấy mẫu hài cốt liệt sĩ. Sau khi lấy mẫu hài cốt liệt sĩ và thân nhân,  Sở LĐ-TB&XH hoặc thân nhân gửi biên bản bàn giao mẫu hài cốt liệt sĩ và các giấy tờ có liên quan đến Cục Người có công để gửi đi giám định.

- Khi đơn vị giám định trả lời kết quả, Cục Người có công rà soát lại hồ sơ và thông tin về liệt sĩ báo tin về cho thân nhân liệt sĩ, Sở LĐ-TB&XH nơi quản lý hồ sơ và nơi quản lý mộ liệt sĩ (nếu đúng thì tổ chức gắn bia, ghi tên trên bia mộ liệt sĩ và báo tin về phần mộ liệt sĩ cho thân nhân liệt sĩ).

Gia đình liệt sĩ sẽ được hỗ trợ toàn bộ kinh phí một lần giám định ADN đối với mỗi liệt sĩ cần xác định danh tính.

Xin cảm ơn ông!