Chiếc valy hạt nhân quyền lực của tổng thống Nga

Ở Mỹ, tổng thống là người duy nhất được quyền tiếp cận và sử dụng "quả bóng hạt nhân", chiếc valy chứa những công cụ cần thiết để tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang nước này phát động một cuộc tấn công hạt nhân nhắm vào đối thủ. Trong khi đó, ở Nga lại có tới ba người sở hữu những chiếc valy thực hiện vai trò tương tự.

Ba chiếc valy này có tên gọi là Cheget, một thành tố trong hệ thống tự động hóa mệnh lệnh tối cao và kiểm soát Lực lượng Hạt nhân Chiến lược (SNF) Nga, được trao cho tổng thống, bộ trưởng quốc phòng và tổng tham mưu trưởng, theo Foreign Policy.

Liên Xô tạo ra hệ thống chỉ huy và kiểm soát hạt nhân vào thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh đầu thập niên 1980. Ba valy hạt nhân được đưa vào trạng thái trực chiến khi ông Mikhail Gorbachev trở thành lãnh đạo Liên Xô năm 1985. Chúng sau đó được chuyển giao cho Tổng thống Boris Yeltsin và sau này là Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Valy Cheget nặng khoảng 11 kg, được các sĩ quan tháp tùng tổng thống mang theo. Nó cung cấp thông tin cảnh báo sớm cho tổng thống về mọi cuộc tấn công hạt nhân trên toàn cầu, trở thành biểu tượng cho quyền lực của người đứng đầu nước Nga.

Trong lịch sử nước Nga sau thời Liên Xô, chỉ có một lần Cheget được trao cho thủ tướng, đó là khi ông Yeltsin phải phẫu thuật tim năm 1996. Trong thời kỳ Tổng thống Nga Vladimir Putin nắm quyền từ năm 2000 đến 2008, không có thông tin nào về việc nó được trao cho thủ tướng khi ông công du nước ngoài.

Về cơ bản, ba chiếc valy Cheget là thiết bị liên lạc đầu cuối, cung cấp thông tin cho người sử dụng về vụ tấn công có thể xảy ra, cho phép họ tham vấn với những người khác. Bên trong mỗi valy là một thiết bị di động kết nối với mạng lưới chỉ huy và kiểm soát lực lượng hạt nhân chiến lược Nga.

Valy kết nối với hệ thống phụ có tên Kavkaz, gồm cáp tín hiệu, thiết bị truyền tin radio và vệ tinh. Trong trường hợp xảy ra một vụ tấn công hạt nhân nhằm vào Nga, ba chiếc valy hạt nhân trang bị hệ thống điện tử sẽ báo động tức thời cho những người giữ chúng.

Bên trong một valy Cheget đã loại biên. Ảnh: Wikipedia.

Bản thân valy Cheget không chứa nút bấm để phát động một cuộc tấn công hạt nhân, nó chỉ đóng vai trò là thiết bị truyền mệnh lệnh phóng tên lửa tới quân đội. 

Nếu tổng thống Nga quyết định phát động đòn tấn công hạt nhân trả đũa, ông sẽ sử dụng valy Cheget để truyền thông điệp tới thiết bị nhận Bakan tại sở chỉ huy của tổng tham mưu trưởng, lực lượng tên lửa, hải quân và không quân thông qua mạng lưới liên lạc Kazbek.

Sĩ quan trực chiến của lực lượng tên lửa hạt nhân chiến lược khi nhận được tín hiệu sẽ dùng mã riêng để xác nhận đó chính là quyết định do tổng thống đưa ra, đồng thời thiết lập đường dây nóng để liên hệ với tổng thống, bộ trưởng quốc phòng và tổng tham mưu trưởng. Sau khi được xác nhận, mệnh lệnh khai hỏa tên lửa hạt nhân mới được thực thi.

Lỗ hổng nghiêm trọng

Theo Alexei Arbatov, chuyên gia phân tích an ninh hàng đầu của Nga, hệ thống valy hạt nhân Cheget có một lỗ hổng nghiêm trọng, đó là ba cá nhân nắm giữ valy có vai trò không bình đẳng.

Dưới thời Liên Xô, quân đội đóng vai trò lớn trong việc ra quyết định khi nổ ra chiến tranh hạt nhân, nên bộ trưởng quốc phòng và tổng tham mưu trưởng quân đội được giao giữ valy hạt nhân Cheget.

Nhưng Hiến pháp Nga năm 1993 quy định trong trường hợp tổng thống không thể thực hiện được chức trách của mình, thủ tướng sẽ là người ra quyết định cuối cùng chứ không phải bộ trưởng quốc phòng hay tổng tham mưu trưởng.

Thế nhưng, thủ tướng Nga lại không được trang bị valy hạt nhân, bởi hai chiếc valy còn lại đang nằm trong tay bộ trưởng quốc phòng và tổng tham mưu trưởng. Điều này rất nguy hiểm khi xảy ra khủng hoảng hạt nhân, khi người có quyền ra quyết định lại không thể ra lệnh phát động cuộc tấn công trả đũa ngay lập tức.

Tổng thống Nga Vladimir Putin nhận valy Cheget tại điện Kremlin năm 2012. Ảnh: AFP.

Tuy nhiên, ngay cả trong tình huống tồi tệ nhất, Nga vẫn có thể đảm bảo khả năng trả đũa hạt nhân nhờ hệ thống trực chiến Perimeter hoạt động song song với valy hạt nhân Cheget.

Hệ thống Perimeter được kích hoạt khi toàn bộ giới lãnh đạo Nga bị vô hiệu hóa trong một cuộc tấn công hạt nhân phủ đầu. Khi đó, quyết định đáp trả hạt nhân sẽ do một nhóm sĩ quan sống sót dưới hầm ngầm đưa ra. Perimeter được coi là một phương án răn đe cuối cùng của Nga nhằm đảm bảo không đối thủ nào dám sử dụng đòn tấn công hạt nhân để đánh phủ đầu nước này.