Cân nhắc quy định bồi thường cho thân nhân người bị oan sai

Báo cáo một số vấn đề lớn trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, về phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong hoạt động tố tụng hình sự (Điều 18), qua thảo luận, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành việc bổ sung trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với trường hợp áp dụng biện pháp ngăn chặn giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bảo đảm phù hợp với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và thống nhất giữa các quy định trong dự thảo luật. 

Thường trực Ủy ban Pháp luật đã thống nhất với Cơ quan soạn thảo và các cơ quan hữu quan chỉnh lý quy định này theo hướng cụ thể và chặt chẽ hơn. Theo đó, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường đối với “người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp mà không có căn cứ theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và người đó không thực hiện hành vi vi phạm pháp luật,” được thể hiện tại khoản 1 Điều 18 của dự thảo Luật. 

Về vấn đề bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự qua tổng hợp ý kiến các Đoàn đại biểu Quốc hội còn có 2 loại ý kiến: Loại ý kiến thứ nhất, tán thành với quy định chỉ bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết. Loại ý kiến thứ hai, đề nghị bổ sung quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự và mức bồi thường có thể bằng 1/2 hoặc 1/3 mức bồi thường cho bản thân người bị oan.

Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Pháp luật cho rằng: Điều 27 của dự thảo Luật quy định việc bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại giới hạn chỉ trong trường hợp người đó đã chết. Về bản chất, đây là khoản tiền bồi thường cho người bị oan nhưng do người đó đã chết nên những người thừa kế được hưởng. Do vậy, nếu quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích của người bị oan thì phải làm rõ về mức bồi thường ra sao, bồi thường một khoản cho tất cả người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất hay cho từng người thân thích của người bị oan đó.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long phát biểu tại phiên thảo luận

Đại diện cơ quan soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho rằng, dự thảo Luật quy định bồi thường cho người thân thích của người bị oan là không phù hợp với quy định về bồi thường trực tiếp cho người bị hại trong Bộ Luật dân sự năm 2015. Do vậy, đề nghị chỉ quy định bồi thường trực tiếp cho người bị thiệt hại chứ không mở rộng đến hàng thừa kế. Theo Bộ trưởng Lê Thành Long, kinh nghiệm quốc tế cũng không có nước nào quy định bồi thường cho hàng thừa kế. Ngoài ra, trên thực tế làm vậy cũng mở rộng đối tượng bị thiệt hại theo quy định của Bộ Luật dân sự và không bình đẳng đối với các trường hợp khác. Trên thực tế nếu quy định bồi thường tinh thần cho người thân thích của người bị oan là không bình đẳng đối với các trường hợp khác theo quy định của Bộ luật Dân sự. Ví dụ, xử lý kỷ luật buộc thôi việc công chức, trường hợp này, suy đến cùng, người thân thích cũng bị ảnh hưởng. Ngoài ra, Nhà nước cũng phải chi một khoản tiền lớn hơn cho bồi thường. Khó khăn nữa là không biết được hàng thừa kế là bao nhiêu. Trường hợp bồi thường thì bồi thường cho ai? Bồi thường “một cục” hay chia đều cho tất cả? Với những vấn đề như vậy, cơ quan soạn thảo đề nghị chỉ bồi thường trực tiếp cho người bị thiệt hại chứ không mở rộng đến hàng thừa kế.

Tuy nhiên, có ý kiến băn khoăn: tại sao pháp luật hiện hành không quy định nhưng trong thực tế vừa qua, Tòa án Nhân dân tối cao đã bồi thường cho cả những người thân thích về mặt tinh thần. Phó Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Tống Anh Hào cho rằng, trong các vụ việc oan sai, không chỉ người bị oan chịu tổn thất về tinh thần mà những người thân thích, nhất là vợ chồng, con cái, cha mẹ thuộc hàng thừa kế thứ nhất cũng bị ảnh hưởng về tinh thần. Do vậy đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét cân nhắc quy định này.

Phát biểu kết luận về nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho rằng, bồi thường thiệt hại tinh thần cho người thân thích của người bị oan là một điểm mới. Bởi  luật hiện hành đã quy định người thân thích liên quan đến người bị oan được bồi thường về vật chất như: Cha bị oan thì vợ, con, anh em người đó đi chăm nom, đi lại, ăn ở... được bồi thường. Riêng bồi thường về mặt tinh thần thì luật mới quy định bồi thường cho người bị hại, người thân thích chưa được bồi thường.

Ủy ban thường vụ Quốc hội cho rằng, trong một vụ án oan sai, cả người bị oan và người thân thích của họ đều bị thiệt hại về tinh thần. Nhiều trường hợp gia đình, bố mẹ, vợ con của người bị oan phải chịu hậu quả rất nghiêm trọng, con cái bỏ học, bỏ việc, xấu hơn thậm chí là tự vẫn. Do vậy, những người đó cần được Nhà nước xin lỗi và bồi thường thiệt hại một khoản nhất định để bù đắp về tinh thần.

Do nội dung này có sự khác nhau giữa các quy định của pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng và cũng còn ý kiến khác nhau trong quá trình chỉnh lý, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định.